Etkin pişmanlık nedir ? sorusunun cevabı, failin işlediği suçtan pişmanlık duyarak, hür iradesiyle meydana gelen zararı veya olumsuzlukları aktif fiilde bulunmasıyla failin cezası indirilmesi veya fail hiç ceza almamasıdır (TCK m. 93, 110, 168, 192, 201, 221, 245, 248, 254, 269, 274 ve 293). Peki ceza hukukunda etkin pişmanlık hükümleri nelerdir? Kanun koyucu ceza hukukunda etkin pişmanlık hükümlerini 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) m. 93, 10, 168, 192, 201, 221, 245, 248, 254, 269, 274 ve 293 belli suçlar için özel olarak düzenlemektedir. Bu doğrultuda; kanun koyucu, etkin pişmanlık uygulaması için belirli etkin pişmanlık şartlarını özel olarak öngörmektedir. Böylece; kanun koyucunun belirttiği şartların gerçekleştiği hallerde hakim, söz konusu suçlar için etkin pişmanlık uygulaması yaparak etkin pişmanlık ceza indirimi veya cezasızlık kararı verebilmektedir. Bu durum da; etkin pişmanlık şartları nelerdir? sorusunu gündeme getirmektedir. Diğer taraftan; etkin pişmanlığın savcılık aşamasında etkin pişmanlık veya mahkemede etkin pişmanlık gibi farklı aşamalarda ileri sürülüp sürülemeyeceği ve bunun sonuçları önem taşımaktadır. Bu durumda ise; etkin pişmanlık sürecinin nasıl işlediği ve failin pişmanlık beyanının ne zaman ve nasıl yapılması gerektiği de söz konusu olmaktadır. Ayrıca; hukuki süreçte etkin pişmanlık vs itiraf ayrımının yapılması ve bu durumun yargılamaya etkisi gündeme gelebilmektedir. Bu durum da, failin etkin pişmanlıkla tahliye imkanını etkilemektedir.
Dolayısıyla bu yazımızda, etkin pişmanlık nedir? Temel tanımı ve etkin pişmanlık kavramının unsurları nelerdir? gibi sorulara cevap vereceğiz. Ayrıca; ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumunun yeri ve önemi konularına değineceğiz. Dolayısıyla; ceza hukukunda etkin pişmanlık konusunu, tanımından başlayarak farklı suç tipleri (TCK 168 etkin pişmanlık, TCK 192 uyuşturucu suçlarında etkin pişmanlık, TCK 221 örgüt suçları) özelindeki uygulamalarına kadar detaylı bir şekilde ele alarak, etkin pişmanlık kavramını farklı yönleriyle inceleyeceğiz. Ayrıca; etkin pişmanlıkla tahliye gibi önemli sonuçları da değerlendireceğiz.
Ayrıca; etkin pişmanlık ve ceza hukuku hakkında detaylı bilgi almak için ceza huku yazı arşimizi inceleyebilirsiniz. Dilerseniz de, uzman ceza hukuku avukatları ile iletişime geçerek hukuki danışmanlık alabilirsiniz.
Etkin Pişmanlık Nedir? Şartları, Uygulama Alanları ve Cezaya Etkisi
Yazının giriş kısmında da belirttiğimiz gibi etkin pişmanlık eylemi; failin, suçun meydana getirdiği zararı gidermek, mağduru tazmin etmek, suçun aydınlatılmasına katkıda bulunmak veya suç ortaklarını ortaya çıkarmak gibi kanunun aradığı olumlu ve aktif fiilleri bizzat gerçekleştirmesini içermektedir. Fail, bu aktif çabalarıyla somut bir etkin pişmanlık uygulamasının temelini atmaktadır.
Ceza Hukukunda Etkin Pişmanlık Hükümleri (Kanuni Dayanaklar) Nelerdir?
Etkin pişmanlığın yasal dayanağını, mevzuatta belirli suçlar için özel olarak düzenlenen hükümler oluşturmaktadır. Bu doğrultuda;kanun koyucu özellikle ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumuna aşağıdaki maddelerde yer verilmektedir.;
- TCK 168 etkin pişmanlık malvarlığı suçlarında,
- TCK 192 uyuşturucu suçlarında etkin pişmanlık,
- TCK 221 etkin pişmanlık örgüt suçlarında),
Ayrıca; TCK m. 245, 248, 254, 269, 274 ve 293’de ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumuna yer vermiştir.
Bu sebeple; kanun koyucu, ceza hukukunda etkin pişmanlık hükümlerini mevzuatta tek bir genel başlık altında toplamamaktadır. Bunu yerine, ilgili olduğu suç tiplerinin düzenlendiği maddelerin içerisinde veya o suçlara ilişkin özel bölümlerde düzenlemektedir. Böylece; bir kimsenin işlediği belirli suçlardan sonra göstereceği pişmanlık eylemleri, Türk hukuk sisteminde etkin pişmanlık kavramı çerçevesinde tanımlamakta ve belirli hukuki sonuçlara bağlamaktadır.
Etkin pişmanlık kurumunun temel amaçları iki yönlüdür. İlk olarak; faili işlediği suçun yarattığı zararı veya tehlikeyi azaltmaya veya tamamen ortadan kaldırmaya teşvik etmektedir. Böylece; mağdurun haklarının korunması ve adaletin onarıcı boyutunun güçlendirmektedir. İkinci olarak; özellikle aydınlatılması zor suçlarda, failin işbirliği yoluyla maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasına, diğer faillerin yakalanmasına, suç delillerine ulaşılmasına ve gelecekte işlenmesi muhtemel suçların önlenmesine katkı sağlamaktır. Bu ikinci amaç, ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumun faydacı yönünü ortaya koymaktadır Kanun koyucunun bu çift yönlü amacı benimseyerek, etkin pişmanlığın sadece ahlaki bir değişimi ödüllendirmekle kalmamaktadır. Aynı zamanda; hem mağdur hem de toplum açısından somut faydalar sağlamayı hedefleyen faydacı bir mekanizma olduğunu göstermektedir. Diğer taraftan; kanun koyucu, mevzuatta failin sadece “olumsuz sonuçları gidermesini bir seçenek olarak ortaya koymamaktadır Ayrıca; “suçun ortaya çıkmasına ve diğer suç ortaklarının yakalanmasına yardımcı olması” şeklindeki alternatif seçenekler de da sunmaktadır. Böylece; onarıcı ve faydacı hedeflerin dengeli bir şekilde gözetildiğini ortaya koymaktadır.
Çünkü; etkin pişmanlıkta korunan hukuki değer, öncelikle işlenen suçla ihlal edilen hukuki değerin onarılması olmaktadır. Aynı zamanda, adaletin işleyişi ve maddi gerçeğe ulaşılması gibi adli sistemin etkinliğine yönelik değerler de korunmaktadır. Dolayısıyla, ceza hukukunda etkin pişmanlık, suçla bozulan toplumsal düzenin yeniden tesisine ve adli süreçlerin etkinliğine hizmet etmektedir. Ancak; Türk hukuk sisteminde Anayasa başta olmak üzere çeşitli mevzuatlarda bireylerin malvarlığı, özgürlüğü, vücut bütünlüğü ve toplumun genel sağlığı ile güvenliği gibi hukuki değerleri büyük önem taşımaktadır. Bunun sonucunda kanun koyucu, etkin pişmanlık uygulaması aracılığıyla hem suç mağdurlarının tatmin edilmesini hem de ceza adalet sisteminin etkinliğini artırmayı sağlamaktadır. Faili olumlu davranışa yönelterek verilen pişmanlık indirimi veya etkin pişmanlık ceza indirimi, bu hedeflere ulaşmada bir araç görevi görmektedir. Bazı durumlarda faile tanınan etkin pişmanlıkla tahliye imkanı dahi bu hedefin bir parçası olarak karşımıza çıkmaktadır.
Etkin Pişmanlık Kavramının Hukuki Tanımı Nedir?
Ceza hukukunda etkin pişmanlık sistemimizde; kanun koyucu, failin işlediği suçtan sonraki davranışlarını dikkate alan bu önemli kurumun, mevzuatta açık ve net bir genel tanımını yapmamaktadır. Hukukçular, etkin pişmanlık kavramının çerçevesi ve uygulanacak etkin pişmanlık şartları ile ilgili TCK maddelerindeki özel düzenlemelerden çıkarmaktadır. Örneğin TCK 168 etkin pişmanlık, TCK 192 uyuşturucu suçlarında etkin pişmanlık, TCK 221 etkin pişmanlık gibi hükümleri bunlardan bazılarıdır.
Bu durum; etkin pişmanlığın yalnızca failin iç dünyasındaki bir pişmanlık veya üzüntü hali olmadığını, göstermektedir. Aksine; suç sonrası ortaya konulan somut, olumlu ve kanunda tarif edilen eylemleri gerektirdiğini vurgulamaktadır. Böylece; ceza hukukunda etkin pişmanlık, hukuki nitelik itibariyle cezanın azaltılmasını veya tamamen ortadan kaldırılmasını sağlayan şahsi bir sebeptir.
Hukuki (yasal) çerçeveye göre ise; etkin pişmanlık kavramı, failin kanunda sayılan belirli suçlardan sonra yine kanunda belirtilen aktif davranışlarla suçun sonuçlarını hafifletmesi veya ortadan kaldırması karşılığında ceza indiriminden yararlanmasını ifade etmektedir. Böylece; kanun koyucu farklı madde metinlerinde etkin pişmanlığa yol açan fiilleri ve sonuçlarını belirleyerek, etkin pişmanlık kavramının yasal çerçevesini çizmektedir.
Etkin Pişmanlık Şartları Nelerdir?
Ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumundan faydalanabilmek için kanun koyucu belirli etkin pişmanlık şartlarının gerçekleşmesini aramaktadır. Bu şartlar, etkin pişmanlık uygulamasının temelini oluşturmakta ve failin pişmanlık indirimi veya cezasızlık hükümlerinden yararlanıp yararlanamayacağını belirlemektedir. Etkin pişmanlık şartları, ilgili suç tipine göre farklılık göstermektedir; örneğin TCK 168 etkin pişmanlık (malvarlığı suçları), TCK 192 (uyuşturucu suçlarında etkin pişmanlık) veya TCK 221 etkin pişmanlık (örgüt suçları) hükümleri kendilerine özgü koşullar içermektedir.
Bu doğrultuda; etkin pişmanlığın genel şartlarını, aşağıdaki tablodaki gibi özetleyebiliriz:
| Şart | Açıklama |
| Suçun Etkin Pişmanlığa Elverişli Olması | Failin işlediği suçun, TCK‘da etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabileceği belirtilen suç tiplerinden biri olması gerekmektedir. Kanun her suç için bu imkanı tanımamaktadır. |
| Failin Gönüllü Hareket Etmesi | Failin pişmanlık eylemlerini (zararı giderme, bilgi verme vb.) herhangi bir baskı altında kalmadan, kendi özgür iradesiyle gerçekleştirmesi gerekmektedir. Failin pişmanlığının samimi olması değil, eylemin iradi olması önem taşımaktadır. |
| Kanunda Belirtilen Aktif Eylemin Gerçekleştirilmesi | Failin, yalnızca pişman olduğunu söylemesi (soyut bir pişmanlık beyanı) yeterli olmamaktadır; ilgili kanun maddesinde açıkça belirtilen aktif eylemleri (örneğin zararı tamamen giderme, çalınan malı iade etme, suç ortaklarını bildirme) yerine getirmesi zorunluluk arz etmektedir. |
| Eylemin Belirli Bir Zamanda Yapılması | Kanun, etkin pişmanlık eyleminin hukuki sonuç doğurabilmesi için belirli bir zaman dilimi öngörmektedir. Bu zaman dilimi genellikle suçun işlenmesinden sonra fakat belirli bir aşamadan önce (örneğin soruşturma başlamadan, savcılık aşamasında etkin pişmanlık kapsamında iddianame düzenlenmeden veya mahkemede etkin pişmanlık kapsamında hüküm verilmeden önce) olmaktadır. Zamanlama, uygulanacak etkin pişmanlık ceza indirimi oranını da etkilemektedir. |
| Pişmanlık Eyleminin Gerekli Şekilde Tamamlanması | Kanunun aradığı pişmanlık eyleminin (örneğin zararın giderilmesi) tam ve eksiksiz olarak yerine getirilmesi gerekmektedir. Kısmi veya yetersiz eylemler genellikle etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması için yeterli bulunmamaktadır. |
Sonuç olarak; kanun koyucu belirli suçlar için etkin pişmanlık öngörmektedir. Bu kapsamda; etkin pişmanlık hükümlerini genel bir başlıkta düzenlememektedir. Bunun yerine; söz konusu suçlar için özel olarak düzenlemektedir. Ayrıca; failin, işlediği suça ilişkin kanunda düzenlenen bu etkin pişmanlık şartlarını eksiksiz olarak yerine getirmesi durumunda söz konusudur. Böylece; mahkeme etkin pişmanlık uygulaması yaparak cezasında indirim yapmakta veya ceza vermekten vazgeçmektedir.
Etkin Pişmanlık Hangi Aşamada Uygulanır?
Ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumunun uygulanacağı aşama, failin yararlanacağı pişmanlık indirimi oranı açısından büyük önem taşımaktadır. Dolayısıyla; kanun koyucu, bu aşamaları ilgili mevzuatta özel olarak belirlemektedir. Etkin pişmanlık uygulaması, ceza muhakemesinin farklı evrelerinde gündeme gelebilmektedir. Bu durum, etkin pişmanlık sürecinin önemli bir parçasını oluşturmaktadır.
Genel olarak; etkin pişmanlık şartlarından biri olan zamanlama koşulu, failin pişmanlık eylemini hangi aşamada gerçekleştirdiğine odaklanmaktadır. Mevzuattaki düzenlemeler incelendiğinde, etkin pişmanlığın temel olarak 2 ana aşamada uygulanabildiği görülmektedir. Bu doğrultuda; etkin pişmanlığın uygulama aşamalarını, aşağıdaki tablodaki gibi özetleyebiliriz:
| Aşama | Açıklama |
| Savcılık Aşamasında Etkin Pişmanlık | Fail, suçun işlenmesinden sonra fakat henüz hakkında kamu davası açılmadan (iddianame düzenlenmeden) önce pişmanlık göstererek kanunun aradığı eylemleri yerine getirebilmektedir. Bu durumda, fail genellikle daha yüksek bir etkin pişmanlık ceza indirimi oranından faydalanmaktadır. Bazı suç tiplerinde (örneğin TCK 168 etkin pişmanlık kapsamında mala zarar verme gibi) bu aşamada gösterilen pişmanlık cezasızlık sebebi dahi olabilmektedir. Failin bu aşamadaki iradesi, bir pişmanlık beyanı veya dilekçe ile birlikte somut eylemlerle ortaya konmaktadır. |
| Mahkemede Etkin Pişmanlık | Kamu davası açıldıktan sonra, yani yargılama başladıktan sonra fakat henüz mahkeme tarafından hüküm verilmeden önce de fail etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanabilmektedir. Bu durumda sağlanan pişmanlık indirimi, genellikle soruşturma aşamasındaki indirimden daha az olmaktadır. Örneğin, TCK 192 (uyuşturucu suçlarında etkin pişmanlık) veya TCK 221 (örgüt suçları) gibi düzenlemeler, kovuşturma aşamasındaki pişmanlığa daha düşük oranlarda indirim öngörmektedir. |
Sonuç olarak, etkin pişmanlık uygulamasının hangi aşamada gerçekleştiği, failin alacağı etkin pişmanlık ceza indiriminin miktarını doğrudan etkilemektedir. Bu sebeple; bu zamanlama, ilgili suç tipine ilişkin mevzuatta açıkça düzenlenmektedir. Failin, kanunda belirtilen bu aşamalara uygun olarak hareket etmesi, etkin pişmanlık şartlarının yerine getirilmesi açısından zorunluluk taşımaktadır.
Etkin Pişmanlığın Cezaya Etkisi Nedir?
Ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumunun en önemli sonucu, fail hakkında hükmedilecek cezayı doğrudan etkilemesidir. Etkin pişmanlık şartlarının tam olarak gerçekleşmesi durumunda yapılan etkin pişmanlık uygulaması, failin cezasında önemli değişikliklere yol açmaktadır. Bu etki, temel olarak 2 şekilde ortaya çıkmaktadır.
Bu doğrultuda; etkin pişmanlığın cezaya etkisini, aşağıdaki tablodaki gibi özetleyebiliriz:
| Etki Türü | Açıklama |
| Cezada İndirim Yapılması (Pişmanlık İndirimi / Etkin Pişmanlık Ceza İndirimi) | Etkin pişmanlığın en yaygın etkisi olup, failin temel cezasında kanunda belirtilen oranlarda indirim yapılmasıdır. İndirim oranı; ilgili suç tipine ve pişmanlığın gösterildiği aşamaya göre değişiklik göstermektedir. Kanun koyucu, genellikle belirli kesirler (örneğin 1/2, 1/3, 3/4 gibi) veya “belirli bir orana kadar” şeklinde indirim yapacağını düzenlemektedir. |
| Cezanın Tamamen Ortadan Kaldırılması (Cezasızlık) | Kanunun, belirli koşullar altında faile hiç ceza verilmemesine imkan tanımasıdır. Genellikle, istisnai durumlarda söz konusu olmaktadır. Pişmanlığın çok erken bir aşamada gösterilmesi ve zararın tamamen giderilmesi gibi sıkı koşullara bağlanmaktadır. Örneğin;, suç henüz ortaya çıkmadan veya soruşturma başlamadan önceki hallerde söz konusudur. Dolayısıyla; etkin pişmanlık, bu hallerde tam bir cezasızlık sebebi olabilmektedir. |
Özetle, ceza hukukunda etkin pişmanlık, fail lehine işleyen ve onun ceza sorumluluğunu azaltan veya tamamen ortadan kaldıran şahsi bir sebep, yani bir cezayı azaltan pişmanlık hali yaratmaktadır. Bu durum, etkin pişmanlık ceza indirimi sayesinde, failin daha az hapis yatmasına ve bazı koşullarda etkin pişmanlıkla tahliye imkanına kavuşmasına olanak sağlamaktadır. Mahkeme, etkin pişmanlık şartlarının varlığını tespit ettiğinde, kanunda belirtilen bu etkileri resen uygulamaktadır.
Etkin Pişmanlık Hangi Suçlarda Uygulanır?
Ceza hukukunda etkin pişmanlık, her suç tipi için geçerli olan genel bir kural olmamaktadır. Aksine, kanun koyucunun yalnızca belirli suçlar için özel olarak öngördüğü istisnai bir kurum niteliği taşımaktadır. Bu sebeple, bir failin etkin pişmanlık uygulamasından yararlanarak pişmanlık indirimi veya cezasızlık elde edebilmesi, öncelikle işlediği iddia edilen suçun mevzuatta etkin pişmanlık hükümlerinin düzenlendiği suçlardan biri olmasına bağlıdır.
Bu doğrultuda; etkin pişmanlığın uygulandığı suçları, aşağıdaki tablodaki gibi özetleyebiliriz:
| Suç Kategorisi / Suç Adı | İlgili TCK Maddesi (Etkin Pişmanlık Düzenlemesi) |
| Malvarlığına Karşı Suçlar (Hırsızlık, Yağma, Mala Zarar Verme, Güveni Kötüye Kullanma, Dolandırıcılık vb.) |
TCK m. 168 |
| Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde İmal, Ticareti, Kullanma Suçları |
TCK m. 192 |
| Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma, Yönetme, Üye Olma Suçları |
TCK m. 221 |
| Organ veya Doku Ticareti Suçu | TCK m. 93 |
| İnsan Ticareti Suçu | TCK m. 110 |
| Parada Sahtecilik Suçu | TCK m. 201 |
| Zimmet Suçu | TCK m. 248 |
| Rüşvet Suçu | TCK m. 254 |
| İftira Suçu | TCK m. 269 |
| Yalan Tanıklık Suçu | TCK m. 274 |
| Banka veya Kredi Kartlarının Kötüye Kullanılması Suçu |
TCK m. 245 (Esas suç maddesi olup, pişmanlık için m. 168‘e atıf vardır) |
Bu tabloda yer almayan suçlarda, fail suçtan sonra pişman olursa veya zararı gidermeye çalışırsa da, etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanamamaktadır. Ancak, bu durum, mahkemenin cezanın bireyselleştirilmesi kapsamında (TCK m. 61) ve takdiri indirim nedenleri (TCK m. 62) çerçevesinde failin pişmanlığını dikkate almasına engel teşkil etmemektedir. Fakat; bu, etkin pişmanlık kavramından farklı bir değerlendirme olmaktadır.
Uyuşturucu Suçlarında Etkin Pişmanlık Nasıl Uygulanır?
Ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumunun uyuşturucu veya uyarıcı madde suçları açısından nasıl uygulanacağı, mevzuatta özel olarak düzenlenmektedir (TCK m. 192). Dolayısıyla, TCK 192 nedir (uyuşturucu suçlarında etkin pişmanlık) sorusunun cevabı, bu suçlara özgü etkin pişmanlık şartlarını ve sonuçlarını ortaya koymaktadır.
Türkiye’deki mevcut yasal duruma göre etkin pişmanlık uygulaması uyuşturucu veya uyarıcı madde imal, ithal, ihraç, satma, satın alma, bulundurma veya kullanma gibi suçları işleyen faillerin belirli koşullar altında pişmanlık indirimi veya cezasızlıktan yararlanmasını mümkün kılmaktadır. Bu maddedeki etkin pişmanlık şartları, malvarlığı suçlarındaki zararı giderme veya malı iade etme şartından farklılık göstermektedir (TCK m. 168). Failin aktif olarak suçla mücadeleye yardımcı olmasını temel almaktadır (TCK m. 192).
Bu doğrultuda; uyuşturucu suçlarında etkin pişmanlık nasıl uygulanır? sorusunu aşağıdaki tablodaki gibi özetleyerek cevaplayabiliriz:
| Durum | Cezasızlık Hali | Cezada İndirim Hali |
| Yardımın Zamanı | Suç resmi makamlar tarafından henüz haber alınmadan önce. | Suç resmi makamlar tarafından haber alındıktan sonra. (Yardımın savcılık aşamasında etkin pişmanlık veya mahkemede etkin pişmanlık kapsamında yapılması fark etmeksizin, önemli olan suçun haber alınmış olmasıdır). |
| Gerekli Eylem | Diğer suç ortaklarını ve uyuşturucu maddelerin saklandığı veya imal edildiği yerleri merciine bildirerek suçun ortaya çıkarılmasını ve maddelerin ele geçirilmesini kolaylaştırmak. | Suçun meydana çıkmasına ve kendisinin veya diğer suç ortaklarının yakalanmasına hizmet ve yardım etmek. Failin bilgileri, somut olarak soruşturmanın genişlemesine, delil elde edilmesine veya faillerin yakalanmasına katkı sunmalıdır. Genellikle samimi bir pişmanlık beyanı ile yapılır. |
| Sonuç | Failin gönüllü yardımı sayesinde suç tamamen ortaya çıkar ve maddeler ele geçirilirse, fail hakkında cezaya hükmolunmamaktadır (Tam Cezasızlık). | Fail hakkında hükmedilecek cezada, yardımın niteliği ve sağladığı fayda dikkate alınarak TCK m. 192/3’te belirtilen oranlarda etkin pişmanlık ceza indirimi yapılmaktadır. |
| Temel Koşul | Eylemin gönüllü olması. | Eylemin gönüllü olması. |
Her iki durumda da failin yardımının ve bilgi verme eyleminin gönüllü olması, yani herhangi bir baskı altında olmadan, kendi iradesiyle gerçekleşmesi temel bir etkin pişmanlık şartı olarak aranmaktadır. Bu koşullar sağlandığında, uyuşturucu suçlarında etkin pişmanlık uygulaması yapılarak faile ya ceza verilmemekte ya da cezasında önemli bir pişmanlık indirimi sağlanmaktadır; bu durum failin etkin pişmanlıkla tahliye olasılığını da artırabilmektedir.
Hırsızlık Suçunda Etkin Pişmanlık Nasıl Uygulanır?
Ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumunun hırsızlık (TCK m. 141 vd.) suçuna nasıl uygulanacağı, mevzuatta özel olarak düzenlenmektedir (TCK m. 168). TCK 168 etkin pişmanlık başlığını taşıyan bu madde, hırsızlık ve diğer bazı malvarlığı suçlarında failin veya suç ortağının belirli eylemleri gerçekleştirmesi halinde pişmanlık indirimi almasını sağlamaktadır.
Türkiye’deki güncel yasal uygulamaya göre, hırsızlık suçunda etkin pişmanlık uygulaması açısından etkin pişmanlık şartları, failin veya suç ortağının mağdurun uğradığı zararı gidermesine odaklanmaktadır. Bu giderme ise, 2 temel şekilde olabilmektedir. Bu doğrultuda; hırsızlık suçunda etkin pişmanlık nasıl uygulanır? sorusunu aşağıdaki tablodaki gibi özetleyerek cevaplayabiliriz:
| Durum | Cezasızlık Hali (Suç Haber Alınmadan Önce Yardım) | Cezada İndirim Hali (Suç Haber Alındıktan Sonra Yardım) |
| Yardımın Zamanı | Suç resmi makamlar tarafından henüz haber alınmadan önce. | Suç resmi makamlar tarafından haber alındıktan sonra. (Yardımın savcılık aşamasında etkin pişmanlık veya mahkemede etkin pişmanlık kapsamında yapılması fark etmeksizin, önemli olan suçun haber alınmış olmasıdır). |
| Gerekli Eylem | Diğer suç ortaklarını ve uyuşturucu maddelerin saklandığı veya imal edildiği yerleri merciine bildirerek suçun ortaya çıkarılmasını ve maddelerin ele geçirilmesini kolaylaştırmak. | Suçun meydana çıkmasına ve kendisinin veya diğer suç ortaklarının yakalanmasına hizmet ve yardım etmek. Failin bilgileri, somut olarak soruşturmanın genişlemesine, delil elde edilmesine veya faillerin yakalanmasına katkı sunmalıdır. Genellikle samimi bir pişmanlık beyanı ile yapılır. |
| Sonuç | Failin gönüllü yardımı sayesinde suç tamamen ortaya çıkar ve maddeler ele geçirilirse, fail hakkında cezaya hükmolunmamaktadır (Tam Cezasızlık). | Fail hakkında hükmedilecek cezada, yardımın niteliği ve sağladığı fayda dikkate alınarak TCK m. 192/3‘te belirtilen oranlarda etkin pişmanlık ceza indirimi yapılmaktadır. |
| Temel Koşul | Eylemin gönüllü olması. | Eylemin gönüllü olması. |
Hırsızlık suçunda etkin pişmanlık uygulamasının temelinde, failin iradi olarak mağdurun zararını giderme çabası yatmaktadır. Bu şartlar sağlandığında, mahkeme faile cezayı azaltan pişmanlık halini uygulayarak cezasında kanunda belirtilen oranlarda indirim yapmaktadır. Bu durum, TCK 192 (uyuşturucu suçlarında etkin pişmanlık) gibi bilgi vermeye dayalı pişmanlık türlerinden farklı olarak, doğrudan mağdurun zararının telafisine odaklanmaktadır ve failin etkin pişmanlıkla tahliye ihtimalini etkileyebilmektedir.
Örgüt Suçlarında Etkin Pişmanlık Nasıl Uygulanır ?
TCK 221 etkin pişmanlık (örgüt suçları) hükümleri, temelde failin örgütün dağılmasına veya örgüt tarafından işlenmesi planlanan suçların önlenmesine yönelik aktif katkıda bulunmasını teşvik etmektedir. Bu kapsamda; etkin pişmanlık şartları ve sonuçları, farklı senaryolara göre değişmektedir.
Bu doğrultuda; örgüt suçlarında etkin pişmanlık nasıl uygulanır? sorusunu aşağıdaki tablodaki gibi özetleyerek cevaplayabiliriz:
| Sonuç | Failin Rolü | Zamanlama ve Gerekli Eylem |
| Cezasılık | Kurucu / Yönetici | Örgüt faaliyeti çerçevesinde suç işlenmeden önce ve soruşturma başlamadan önce örgütü kendiliğinden dağıtmak veya verdiği bilgilerle örgütün dağılmasını sağlamak. |
| Cezasızlık | Örgüt Üyesi | Örgüt faaliyeti çerçevesinde suç işlenmeden önce örgütten ayrıldığını ilgili makamlara bildirmek. |
| Cezasızlık | Örgüt Üyesi | Yakalanmadan önce gönüllü olarak teslim olup örgütün yapısı, faaliyetleri veya örgütçe işlenen suçlar hakkında bilgi vermek (failin ayrıca başka bir suç işlememiş olması koşuluyla). |
| Ceza İndirimi (1/4 ilâ 3/4 oranında) | Kurucu / Yönetici / Üye | Yakalandıktan sonra gönüllü olarak örgütün dağılmasını veya mensuplarının yakalanmasını sağlayacak nitelikte (somut ve faydalı) bilgi vermek. |
Kanun koyucu, bu düzenleme ile örgütlü suçlarla daha etkin mücadele edebilmek amacıyla örgüt içinden bilgi akışını sağlamayı ve örgütün çökertilmesini hedeflemektedir. TCK 221 etkin pişmanlık (örgüt suçları), diğer pişmanlık hallerinden farklı olarak, doğrudan örgütün varlığına ve faaliyetlerine odaklanan bir etkin pişmanlık uygulaması sunmaktadır ve koşulları sağlandığında faile önemli bir pişmanlık indirimi veya cezasızlık sağlayarak etkin pişmanlıkla tahliye imkanını da gündeme getirebilmektedir. Tüm bu hallerde failin eyleminin veya bilgi vermesinin gönüllü olması temel bir koşul olarak aranmaktadır.
Etkin Pişmanlık Hangi Suçlarda Uygulanmaz?
Ceza hukukunda etkin pişmanlık, kanun koyucunun belirli suçlar için özel olarak düzenlediği istisnai bir kurum olmaktadır. Bu sebeple, etkin pişmanlık kavramının kapsamı sınırlı tutulmakta ve her suç tipi için bir etkin pişmanlık uygulaması öngörülmemektedir. Mevzuatta, etkin pişmanlık hükümlerine yer verilmeyen suçlar açısından, bu kuruma özgü olan pişmanlık indirimi veya cezasızlık sonuçları doğmamaktadır.
Türkiye’deki mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde, aşağıdaki gibi bazı önemli suçlar için mevzuatta özel etkin pişmanlık hükümleri bulunmamaktadır. Bu doğrultuda; etkin pişmanlık hangi suç kategorilerinde uygulanmaz? sorusunu aşağıdaki tablodaki gibi özetleyerek cevaplayabiliriz:
| Suç | Etkin Pişmanlık Durumu | Örnek Suçlar (Etkin Pişmanlık Genellikle Uygulanmayan) |
| Hayata Karşı Suçlar (TCK m. 81-85) | Genellikle Özel Hüküm Yok | Kasten Öldürme (m.81-82), Kasten Öldürmenin İhmali Davranışla İşlenmesi (m.83), İntihara Yönlendirme (m.84), Taksirle Öldürme (m.85) |
| Vücut Dokunulmazlığına Karşı Suçlar (TCK m. 86-96) | Genellikle Özel Hüküm Yok (İstisna: m. 93 Organ Ticareti – m. 93/4 özel pişmanlık hükmü içerir) | Kasten Yaralama (m.86-87), Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Yaralama (m.87), Kasten Yaralamanın İhmali Davranışla İşlenmesi (m.88), Taksirle Yaralama (m.89), İnsan Üzerinde Deney (m.90), 1 İşkence (m.94), Eziyet (m.96) |
| İnsanlığa Karşı Suçlar (TCK m. 76-78) | Özel Hüküm Yok | Soykırım (m.76), İnsanlığa Karşı Suçlar (m.77) |
| Göçmen Kaçakçılığı ve İnsan Ticareti (TCK m. 79-80, 110) | Genellikle Özel Hüküm Yok (İstisna: m. 110 İnsan Ticareti – m. 110/3 özel pişmanlık hükmü içerir) | Göçmen Kaçakçılığı (m.79) |
| Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlar (TCK m. 102-105) | Özel Hüküm Yok | Cinsel Saldırı (m.102), Çocukların Cinsel İstismarı (m.103), Reşit Olmayanla Cinsel İlişki (m.104), Cinsel Taciz (m.105) |
| Hürriyete Karşı Suçlar (TCK m. 106-124) | Genellikle Özel Hüküm Yok | Tehdit (m.106), Şantaj (m.107), Cebir (m.108), Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma (m.109), Eğitim ve Öğretim Hakkının Engellenmesi (m.112), Sendikal Hakların Kullanılmasının Engellenmesi (m.117), Konut Dokunulmazlığının İhlali (m.116), İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali (m.117), Dilekçe Hakkının Kullanılmasının Engellenmesi (m.121) |
| Şerefe Karşı Suçlar (TCK m. 125-131) | Genellikle Özel Hüküm Yok (İstisna: m. 269 İftira – m. 269/2 özel pişmanlık hükmü içerir) | Hakaret (m.125), Kişinin Hatırasına Hakaret (m.130) |
| Özel Hayata ve Hayatın Gizli Alanına Karşı Suçlar (TCK m. 132-140) | Özel Hüküm Yok | Haberleşmenin Gizliliğini İhlal (m.132), Kişiler Arasındaki Konuşmaların Dinlenmesi ve Kayda Alınması (m.133), Özel Hayatın Gizliliğini İhlal (m.134), Kişisel Verilerin Kaydedilmesi (m.135), Verileri Hukuka Aykırı Olarak Verme veya Ele Geçirme (m.136) |
| Malvarlığına Karşı Suçlar (TCK m. 141-169) | Genellikle Özel Hüküm Var (TCK m. 168) | Bu bölümdeki Hırsızlık (m.141), Mala Zarar Verme (m.151), Güveni Kötüye Kullanma (m.155), Dolandırıcılık (m.157), Karşılıksız Yararlanma (m.163) gibi birçok suçta TCK m. 168 uygulanır. Yağma (m.148-149) için m. 150’de m. 168’e atıfla sınırlı bir uygulama vardır. |
| Genel Tehlike Yaratan Suçlar (TCK m. 170-180) | Özel Hüküm Yok | Genel Güvenliğin Kasten Tehlikeye Sokulması (m.170), Yangın (m.171), Bina Çökmesine Neden Olma (m.171/2), Taksirle Yangına Neden Olma (m.171/3), Radyasyon Yayma (m.172), Atom Enerjisi ile Patlamaya Sebebiyet Verme (m.173), Tehlikeli Maddelerin İzinsiz Bulundurulması (m.174) |
| Çevreye Karşı Suçlar (TCK m. 181-184) | Özel Hüküm Yok | Çevrenin Kasten Kirletilmesi (m.181), Çevrenin Taksirle Kirletilmesi (m.182), Gürültüye Neden Olma (m.183), İmar Kirliliğine Neden Olma (m.184) |
| Kamunun Sağlığına Karşı Suçlar (TCK m. 185-196) | Kısmen Var (TCK m. 192 Uyuşturucu hariç) | Uyuşturucu suçları (m.188, 190, 191) için TCK m. 192 Vardır. Ancak Zehirli madde katma (m.185), Bozulmuş veya değiştirilmiş gıda veya ilaç ticareti (m.186), Kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde ilaç yapma veya satma (m.187), Sağlık için tehlikeli madde temini (m.193) gibi suçlarda yoktur. |
| Kamu Güvenine Karşı Suçlar (TCK m. 197-212) | Kısmen Var (TCK m. 201 Parada Sahtecilik hariç) | Parada sahtecilik (m.197) için TCK m. 201 Vardır. Ancak Kıymetli damgada sahtecilik (m.199), Mühürde sahtecilik (m.202), Resmi belgede sahtecilik (m.204), Özel belgede sahtecilik (m.207), Açığa imzanın kötüye kullanılması (m.209) gibi suçlarda yoktur. |
| İdaresinin Güvenilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar (TCK m. 247-266) | Kısmen Var (TCK m. 248 Zimmet, m. 254 Rüşvet hariç) | Zimmet (m.247) için TCK m. 248 ve Rüşvet (m.252) için TCK m. 254 Vardır. Ancak İrtikap (m.250), Denetim görevinin ihmali (m.251), Görevi kötüye kullanma (m.257), Kamu görevlisinin suçu bildirmemesi (m.279), Kamu görevlisinin ticareti (m.259) gibi suçlarda yoktur. |
| Adliyeye Karşı Suçlar (TCK m. 267-298) | Kısmen Var (TCK m. 269 İftira, m. 274 Yalan Tanıklık hariç) | İftira (m.267) için TCK m. 269 ve Yalan tanıklık (m.272) için TCK m. 274 VARDIR. Ancak Suç uydurma (m.271), Yalan yere yemin (m.275), Yargı görevi yapanı etkileme (m.277), Suçluyu kayırma (m.283), Delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme (m.281), Tutuklu veya hükümlünün kaçması (m.292) gibi suçlarda yoktur. |
| Devletin Egemenlik Alametlerine ve Organlarının Saygınlığına Karşı Suçlar (TCK m. 299-301) | Özel Hüküm Yok | Cumhurbaşkanına Hakaret (m.299), Devletin Egemenlik Alametlerini Aşağılama (m.300), Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin Kurum ve Organlarını Aşağılama (m.301) |
| Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar (TCK m. 302-308) | Özel Hüküm Yok (İstisna: Suçlar TCK m. 220 kapsamındaki bir örgüt faaliyetiyle işlenirse TCK m. 221 uygulanabilir) | Devletin Birliğini ve Ülke Bütünlüğünü Bozmak (m.302), Düşmanla İşbirliği Yapmak (m.303), Devlete Karşı Savaşa Tahrik (m.304), Yabancı Devlet Yararına Asker Toplama (m.306), Askeri Tesisleri Tahrip ve Düşman Askeri Hareketleri Yararına Anlaşma (m.307) |
| Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (TCK m. 309-316) | Özel Hüküm Yok (İstisna: Suçlar TCK m. 220 kapsamındaki bir örgüt faaliyetiyle işlenirse TCK m. 221 uygulanabilir) | Anayasayı İhlal (m.309), Cumhurbaşkanına Suikast ve Fiili Saldırı (m.310), Yasama Organına Karşı Suç (m.311), Hükümete Karşı Suç (m.312), Türkiye Cumhuriyeti Hükümetine Karşı Silahlı İsyan (m.313), Silahlı Örgüt (m.314), Silah Sağlama (m.315), Suç İçin Anlaşma (m.316) |
| Milli Savunmaya Karşı Suçlar (TCK m. 317-325) | Özel Hüküm Yok | Askeri Tesisleri Tahrip ve Düşman Askeri Hareketleri Yararına Anlaşma (m.317), Askeri Komutanlıkların Gasbı (m.319), Halkı Askerlikten Soğutma (m.318), Askerleri İtaatsizliğe Teşvik (m.320) |
| Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk (TCK m. 326-339) | Özel Hüküm Yok | Devletin Güvenliğine İlişkin Belgeler (m.326), Devletin Güvenliğine veya İç veya Dış Siyasal Yararlarına İlişkin Bilgileri Temin Etme (m.327), Siyasal veya Askerî Casusluk (m.328), Devlet Sırlarından Yararlanma (m.331), Yasaklanan Bilgileri Temin (m.334), Açıklama (m.336) |
| Yabancı Devletlerle Olan İlişkilere Karşı Suçlar (TCK m. 340-343) | Özel Hüküm Yok | Yabancı Devlet Başkanına Karşı Suç (m.340), Yabancı Devlet Bayrağına Karşı Hakaret (m.341) |
Bu ve benzeri suçlarda, failin suç sonrası pişmanlık duyması, zararı gidermeye çalışması veya adalete yardımcı olması durumunda, TCK’da özel olarak tanımlanmış etkin pişmanlık şartları bulunmadığından, kanunda belirtilen oranlarda otomatik bir etkin pişmanlık ceza indirimi veya cezasızlık sonucu ortaya çıkmamaktadır.
Etkin Pişmanlıkta Avukatın Rolü Nedir?
Ceza hukukunda etkin pişmanlık, failin işlediği suçtan dolayı sonradan pişmanlık duyması ve belirli şartları yerine getirerek ceza indiriminden faydalanmasını sağlayan bir kurumdur. Bu süreçte avukat, müvekkilini etkin pişmanlık şartları ve etkin pişmanlık süreci hakkında detaylı bir şekilde bilgilendirmektedir. Avukat, müvekkilinin durumuna özgü olarak ilgili maddeler kapsamında etkin pişmanlık ceza indirimi olanaklarını değerlendirmekte ve müvekkiline hukuki danışmanlık sağlamaktadır.
Avukat, savcılık aşamasında etkin pişmanlık veya mahkemede etkin pişmanlık beyanında bulunmak isteyen müvekkiline rehberlik etmektedir. Müvekkilinin pişmanlık beyanının usule uygun hazırlanması ve ilgili mercilere sunulması aşamasında aktif rol üstlenmektedir. Avukat, beyanın samimi, eksiksiz ve kanunun aradığı koşullara uygun olmasını sağlamak için müvekkili ile birlikte çalışmaktadır.
Etkin pişmanlık uygulaması boyunca avukat, müvekkilinin haklarının korunmasını sağlamaktadır. Pişmanlık hükümlerinin doğru bir şekilde uygulanıp uygulanmadığını denetlemekte ve müvekkili lehine olası en yüksek pişmanlık indirimi oranının tatbiki için gerekli hukuki argümanları sunmaktadır. Avukat, tüm süreç boyunca müvekkilinin yasal temsilcisi olarak hareket etmekte ve adil bir yargılanma hakkının temin edilmesine katkıda bulunmaktadır.
Etkin Pişmanlık Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Türk ceza hukukunda etkin pişmanlık, failin belirli koşulları yerine getirmesi durumunda cezasında indirim yapılmasını sağlayan önemli bir kurumdur. Ancak; etkin pişmanlık kavramı, uygulama alanı, şartları ve sonuçları itibarıyla hem hukukçular hem de vatandaşlar nezdinde pek çok soruyu beraberinde getirmektedir.
Etkin pişmanlık uygulamasına dair merak edilen pek çok detay bulunmaktadır. Failin pişmanlığını ne zaman ve nasıl göstermesi gerektiği, pişmanlık beyanının hukuki niteliği, ceza indirimi oranları ve hangi suçlar için geçerli olduğu gibi konular, sıkça gündeme gelen başlıklar arasındadır. Bu mekanizmanın doğru anlaşılması, hem adil bir yargılanma süreci hem de failin topluma yeniden kazandırılması açısından kritik öneme sahiptir.
Bu sebeple; etkin pişmanlık ile ilgili en sık sorulan soruları ele alarak konuya daha yakından bakacağız. Aşağıdaki sıkça sorulan sorular arasında yer alan şu soruların yanıtlarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz:
- Etkin Pişmanlık Beyanı Nasıl Verilir?
- Etkin Pişmanlık Suçu Kabul Etmek Midir?
- Etkin Pişmanlık ile Cezasızlık Sağlanabilir mi?
- Hüküm Verildikten Sonra Etkin Pişmanlık Mümkün Mü?
- Etkin Pişmanlık ile İtirafçılık Arasındaki Fark Nedir?
Etkin Pişmanlık Beyanı Nasıl Verilir?
Etkin pişmanlık beyanı, ceza hukukunda failin işlediği suçtan dolayı duyduğu pişmanlığı yetkili mercilere bildirmesi anlamına gelmektedir. Bu beyan, genellikle savcılık aşamasında veya mahkemede sözlü olarak ifade edilmekte veya yazılı bir dilekçe sunulmak suretiyle gerçekleştirilmektedir. Fail, pişmanlığını samimi bir şekilde dile getirmekte ve suçun olumsuz sonuçlarını gidermeye yönelik çaba göstermektedir.
Etkin pişmanlık uygulaması, failin suçun ortaya çıkmasına veya suç ortağının yakalanmasına yardım etmesi, suçtan elde edilen maddi menfaati iade etmesi gibi davranışları içermektedir. Bu süreç, mevzuatta ayrıntılı olarak düzenlenmekte olup, ilgili maddelerde etkin pişmanlığın şartları ve ceza indirimi oranları belirtilmektedir. Özellikle uyuşturucu suçlarında TCK m. 192 ve örgüt suçlarında TCK m. 221 hükümleri etkin pişmanlık konusunda önem arz etmektedir.
Pişmanlık beyanı, failin cezayı azaltan pişmanlık halini mahkeme veya savcılık nezdinde resmi olarak bildirmesini kapsamaktadır. Bu beyan, etkin pişmanlık şartlarının oluşup oluşmadığının değerlendirilmesinde önemli bir rol oynamakta ve failin cezasında indirim yapılmasına olanak sağlamaktadır. Etkin pişmanlık, itiraf ile benzerlik gösterse de, itirafın ötesinde suçun sonuçlarını gidermeye yönelik aktif bir çabayı ifade etmektedir.
Etkin Pişmanlık Suçu Kabul Etmek Midir?
Hayır, etkin pişmanlık, suçlunun suçu kabul ettiği anlamına gelmemektedir. Daha çok, işlediği suçtan dolayı duyduğu üzüntüyü ve zararı telafi etme isteğini gösteren bir davranıştır. Kanun koyucu, etkin pişmanlık gösteren kişileri teşvik etmek, suçun olumsuz sonuçlarını azaltmak ve adaletin daha iyi sağlanmasına yardımcı olmak amacıyla bu kurumu düzenlemektedir. Ancak; suçu kabul etmek (ikrar veya itiraf), failin işlediği fiili ve bu fiilin hukuki niteliğini kabul etmesi anlamına gelmektedir.
Dolayısıyla; etkin pişmanlık, işlenmiş ve tamamlanmış bir suçun varlığını ortadan kaldırmaz. Yalnızca failin suç sonrası olumlu davranışları nedeniyle cezasında indirim yapılmasını veya bazı durumlarda cezanın tamamen kaldırılmasını sağlayan şahsi bir sebebidir. Suçu kabul etmek ise, failin suçu işlediğini beyan etmesidir ve etkin pişmanlıktan farklı bir kavramdır.
Örneğin, hırsızlık yapan bir kişi çaldığı malı geri getirirse bu bir etkin pişmanlık halidir. Ya da; uyuşturucu ticareti yapan biri, diğer suç ortaklarını yetkililere bildirebilir. Bu durumda; hakim, söz konusu durumu etkin pişmanlık olarak değerlendirebilmektedir. Bu gibi durumlarda, kişi suçunu doğrudan kabul etmemiş olsa bile, pişmanlık gösterdiği için cezasında indirim olabilmektedir.
Etkin Pişmanlık İle Cezasızlık Sağlanabilir mi?
Evet, etkin pişmanlık bazı durumlarda cezasızlık sağlamaktadır. Çünkü; mevzuatta bazı maddelerinde etkin pişmanlık gösteren failler hakkında ceza verilmemesi öngörülmektedir. Özellikle uyuşturucu suçlarında kullanmak amacıyla uyuşturucu madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi, resmi makamlara haber vererek yakalanmalarını veya ele geçirilmesini kolaylaştırırsa hakkında cezaya hükmolunmamaktadır (TCK m. 192). Ayrıca; suç haber alındıktan sonra gönüllü olarak suçun meydana çıkmasına ve diğer suç ortaklarının yakalanmasına yardım eden kişi hakkında da ceza indirimi uygulanmaktadır.
Benzer şekilde, örgüt suçlarında örgütün faaliyeti çerçevesinde herhangi bir suçun işlenmesine iştirak etmemiş olmak koşuluyla, gönüllü olarak örgütten ayrıldığını ilgili makamlara bildiren ve örgütün yapısı ve faaliyeti hakkında bilgi veren kişiler hakkında da ceza verilmemektedir (TCK m. 221). Bu durum, etkin pişmanlığın suçla mücadelede önemli bir araç olarak kullanıldığını göstermektedir.
Ancak belirtmek gerekir ki, düzenlenen malvarlığına karşı işlenen suçlarda etkin pişmanlık genellikle ceza indirimi sağlamaktadır. Dolayısıyla; zararın tamamının giderilmesi durumunda bazı hallerde daha fazla oranda indirim yapılmaktadır (TCK m. 168). Cezasızlık ise daha ziyade özel düzenlemelerde belirli şartların sağlanması halinde mümkün olmaktadır.
Hüküm Verildikten Sonra Etkin Pişmanlık Mümkün Mü ?
Hayır, genel olarak, ceza hukukunda hüküm verildikten sonra etkin pişmanlık hükümleri uygulanmamaktadır. Etkin pişmanlık düzenlemelerinde, failin pişmanlık göstermesi ve zararı gidermesi için belirli aşamalar öngörülmektedir ve bu aşamalar genellikle hüküm verilinceye kadar olan süreyi kapsamaktadır.
Dolandırıcılık suçlarında, zararın hüküm verilinceye kadar tamamen tazmin edilmesi halinde cezada indirime gidilebilmektedir. Ancak, hüküm verildikten sonraki bir pişmanlık beyanı, ceza indirimi açısından değerlendirilmemektedir.
Bu nedenle, etkin pişmanlıktan yararlanmak ve cezada indirim elde etmek için pişmanlık beyanının ve zararın giderilmesinin genellikle yargılama sürecinde, hüküm verilmeden önce gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Etkin Pişmanlık ile İtirafçılık Arasındaki Fark Nedir?
Etkin pişmanlık, failin işlediği suçtan dolayı pişmanlık duyarak suçun olumsuz sonuçlarını gidermeye yönelik aktif çaba göstermesini ifade etmektedir. Bu durum, failin suçun ortaya çıkmasına yardım etmesi, suç ortaklarının yakalanmasını sağlaması veya suçtan elde ettiği menfaatleri iade etmesi şeklinde tezahür etmektedir. Etkin pişmanlık, kanunda belirtilen şartların sağlanması halinde failin cezasında indirim yapılmasına veya bazı durumlarda ceza verilmemesine olanak tanımaktadır.
İtiraf ise, failin işlemiş olduğu suçu yetkili mercilere beyan etmesi anlamına gelmektedir. İtiraf, failin suçunu kabul etmesi ve genellikle soruşturma ve kovuşturma sürecinde iş birliği yapması şeklinde gerçekleşmektedir. İtiraf, yargılama sürecinde dikkate alınan bir unsur olmakla birlikte, etkin pişmanlık gibi doğrudan cezada indirim veya ceza verilmemesi sonucunu her zaman doğurmamaktadır.
Özetle, etkin pişmanlık itirafı da içerebilen, ancak bunun ötesinde failin suçun sonuçlarını gidermeye yönelik aktif davranışlarını kapsamaktadır. İtiraf, failin sadece suçu beyan etmesi iken, etkin pişmanlık daha kapsamlı bir süreç olup, failin pişmanlığını somut eylemlerle göstermesini gerektirmektedir.
Uygulamada Etkin Pişmanlık: Yargıtay Kararlarıyla Açıklama
Etkin pişmanlık kurumu, ceza hukukumuzda cezayı ortadan kaldıran veya azaltan şahsi bir sebep olarak kabul edilmektedir (CGK, 2017/1118 E., 2018/121 K., 27.03.2018 T.). Yargıtay kararlarında etkin pişmanlığın bu hukuki niteliğini, vurgulamaktadır. Böylece; etkin pişmanlığın uygulanabilmesi için suçun tamamlanmış olması gerektiğini belirtmektedir.
Etkin pişmanlığın sonuçları açısından Yargıtay, ceza indirimi oranının (TCK m. 221/4-c.2) belirlenmesinde verilen bilginin niteliği, elverişliliği ve pişmanlığın gösterildiği aşama gibi kıstasların dikkate alınması gerektiğini belirtmektedir (6. CD., 2020/3231 E., 2020/5190 K., 21.10.2020 T.). Etkin pişmanlıktan yararlanan kişi hakkında TCK m. 221/5 uyarınca bir yıl süreyle denetimli serbestlik tedbirine hükmedilmesi zorunluluğu da Yargıtay kararlarında vurgulanmaktadır (16.CD., 2015/3513C E., 2015/1456 K., 21.05.2015 T.).
Ayrıca Yargıtay, etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmasının TCK m. 62’deki takdiri indirim nedenlerinin uygulanmasına engel olmadığını belirtmektedir (16.CD., 2017/1517 E., 2017/4830 K., 10.07.2017 T.). Ya da; CMK m. 231’deki hükmün açıklanmasının geri bırakılmasının uygulanmasına engel olmadığını kabul etmektedir (16.CD., 2019/8778, E., 2020/2065 K. 10.07.2017 T.). Yargıtay kararları, etkin pişmanlığın kanun yolu aşamasında dahi talep edilebileceğini ve değerlendirilmesi gerektiğini göstermektedir (16.CD., 2018/2198 E., 2019/2967 K., 01.10.2018 T.).
Bu açıklamalara paralel olacak şekilde, Yargıtay’ın 2025 yılından verdiği 2 günce kararı aşağıdaki gibidir:
Etkin Pişmanlık Uygulaması 2025 Güncel Yargıtay Kararları
“… İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 29. Ceza Dairesinin, 02.11.2022 tarihli ve 2021/1853 Esas, 2022/2114 Karar sayılı kararı ile sanık hakkında İlk Derece Mahkemesince kurulan hükümlere yönelik sanık müdafiinin istinaf başvurusunun \”Yerel mahkemece yapılan yargılamada sanık hakkında etkin pişmanlıkta bulunduğundan bahisle, lehine TCK’nın 168/3 maddesi uygulanmış ise de; sanığın yakalandıktan sonra üstü aranarak bulunabilecek kolyeyi vermesi nedeniyle etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması hatalı olmuş ise de, aleyhe istinaf başvurusu bulunmadığından bu husus eleştirilmekle yetinilmiştir.\” eleştirisi ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (5271 sayılı Kanun) 280/1-a. maddesi uyarınca esastan reddine karar verilmiştir. …”
“… Yargılama sürecindeki işlemlerin usul ve kanuna uygun olarak yapıldığı, aşamalarda ileri sürülen iddia ve savunmaların toplanan tüm delillerle birlikte gerekçeli kararda gösterilip tartışıldığı, eylemin suça sürüklenen çocuk tarafından gerçekleştirildiğinin saptandığı, vicdani kanının dosya içindeki belge ve bilgilerle uyumlu olarak kesin verilere dayandırıldığı, eyleme uyan suç vasfı ile yaptırımların doğru biçimde belirlendiği, suça konu telefonun, HTS kayıtlarından yola çıkılarak kolluk tarafından bulunup katılana iade edildiği gözetildiğinde rızai iadenin bulunmadığı, mahkemece etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmamasının isabetli olduğu anlaşıldığından, suça sürüklenen çocuk müdafiinin temyiz istemi yerinde görülmemiş, Bölge Adliye Mahkemesince verilen kararda hukuka aykırılık bulunmamıştır. …”
Etkin Pişmanlık Örnek Dilekçesi
Etkin pişmanlık beyanının sunulmasına ilişkin dilekçe örneği aşağıdaki gibidir:
T.C. … CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞINA
DOSYA NO : …/… E.
SANIK : … (TC Kimlik Numarası)
Adres :
MÜDAFİ : Av. … (UETS Numarası)
Adres :
KONU : Müvekkilim hakkında yürütülen soruşturma kapsamında TCK m.192 gereği etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanma talebimizdir.
AÇIKLAMALAR
Müvekkilim …, T.C. Kimlik No:…, … Ceza İnfaz Kurumu’nda tutuklu olarak bulunmaktadır. Hakkında, … Cumhuriyet Başsavcılığı’nın 2025/4567 soruşturma numaralı dosyası kapsamında, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 188. maddesi uyarınca “Uyuşturucu veya uyarıcı madde ticareti yapma” suçundan soruşturma yürütülmektedir. Müvekkilim, suçun işlenmesinden sonra pişmanlık duymuş ve Türk Ceza Kanunu’nun 192. maddesi uyarınca etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanmak üzere bu başvuruyu yapma iradesini tarafımıza açık şekilde beyan etmiştir. Bu doğrultuda; açıklamalarımız aşağıdaki gibidir:
- TCK m.192/3’e göre; uyuşturucu madde ticareti suçuna iştirak etmiş kişi, suçun meydana gelmesinden sonra, resmi makamlar suçu öğrenmeden önce suça dair bilgi vererek faillerin yakalanmasına veya suç unsurlarının ele geçirilmesine yardımcı olması halinde cezadan tamamen muaf tutulabilecektir.
- Müvekkilim, yakalanmasından sonra samimi bir pişmanlık duymuş, suça iştirak ettiği kişiler, uyuşturucu maddenin kaynağı, saklandığı yer, dağıtım ağı ve kullandıkları iletişim kanalları hakkında kapsamlı bilgi sunmayı kabul etmiştir. Bu bilgiler, soruşturma makamlarının suçun diğer faillerine ulaşmasını ve suç organizasyonunun çökertilmesini sağlayacaktır.
- Müvekkilim;
- Uyuşturucu maddenin temin edildiği şahısların kimlik bilgilerini,
- Depolama, transfer ve satış işlemlerinin yürütüldüğü adresleri,
- Ulaşım ve dağıtımda kullanılan araçları ve güzergâhları,
- İlgili banka hesapları ve para transfer yöntemlerini,
- Örgüt yapısında yer alan diğer şüphelileri,
detaylı şekilde açıklamayı ve bu doğrultuda yer göstermeyi kabul etmektedir.
- Müvekkilin bu beyanları, yalnızca suçun aydınlatılmasına değil, aynı zamanda başka suçların ve faillerin ortaya çıkarılmasına da katkı sağlayacaktır. Böylelikle TCK m.192’nin öngördüğü amaca hizmet edilmiş olacaktır: suçla etkin mücadele ve faillerin adalete teslimi.
- Müvekkilimin etkin pişmanlık iradesi tamamen kendi serbest iradesiyle, herhangi bir zorlama ya da yönlendirme olmaksızın oluşmuştur. Gönüllülük ve içtenlik, etkin pişmanlık kurumunun temel şartlarındandır ve bu husus müvekkilim açısından tam olarak mevcuttur.
- Etkin pişmanlık hükümleri, Türk ceza adalet sisteminde onarıcı adaletin bir aracı olarak kabul edilmektedir. Failin topluma yeniden kazandırılması, suç ortaklarının ifşası ve zararların giderilmesi hedeflenmektedir. Müvekkilim de bu hedeflere hizmet etme niyetindedir.
- Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında da etkin pişmanlık hükümlerinden faydalanma talebinin somut bilgi ve eylemlerle desteklenmesi gerektiği belirtilmektedir. Müvekkilim bu gereklilikleri yerine getirme yönünde aktif işbirliği taahhüdünde bulunmaktadır.
- Müvekkil, Cumhuriyet Başsavcılığı’nın talebi halinde kolluk birimleriyle yeniden ifade vermeye, yer göstermeye, delil sunmaya ve diğer faillerin tespitine katkıda bulunmaya hazırdır. Bu tutum, suça dair maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasını kolaylaştıracaktır.
- TCK m.192 kapsamında müvekkilim hakkında cezaya hükmedilmemesi ya da cezasında önemli bir indirim yapılması hukuken mümkündür. Suçla mücadele açısından bu işbirliği teşvik edilmeli ve müvekkilin samimi iradesi yasal karşılığını bulmalıdır.
- Sonuç olarak; müvekkilin etkin pişmanlık beyanının kabul edilerek, TCK m.192 gereği lehine değerlendirme yapılmasını ve bu doğrultuda ceza verilmemesine ya da cezasında yasal oranlarda indirim uygulanmasına karar verilmesini talep ederiz.
SONUÇ VE TALEP: Yukarıda arz ve izah olunan nedenlerle, müvekkilim … hakkında 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 192. maddesi gereğince etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmasını, müvekkilin verdiği bilgilerin soruşturma makamlarınca değerlendirilerek lehine takdir edilmesini saygılarımızla arz ederiz. … (Tarih)
SANIK MÜDAFİİ
Av. …
Yukarıdaki dilekçe örneği genel bir dilekçe taslağı niteliğindedir. Bu sebeple; her olay için doğrudan uygulanamaz. Bu sebeple; ceza hukukunda tecrübeli bir avukata danışmak faydalı olacaktır. Çünkü; bu yazı etkin pişmanlık nedir ? sorusunu yanıtlamak için hazırladığımız bilgilendirici bir yazıdır. Bu sebeple; hukuk ve uygulama açısından ceza hukukunda etkin pişmanlık kurumunu uygulamak açısından yetersiz kalacaktır.
Av. Zeynep ÜRÜŞAN
