Ceza soruşturmalarının en kritik aşamalarından biri, şüpheli hakkında uygulanacak koruma tedbirlerine ilişkin kararların alınmasıdır. Bu kararların büyük çoğunluğu, soruşturma evresinin hâkimi olarak görev yapan Sulh Ceza Hakimliği tarafından verilir. Tutuklama, adli kontrol, arama, elkoyma gibi temel müdahalelerin hukuka uygun yürütülmesi; şüpheli haklarının korunması ve soruşturmanın sağlıklı bir şekilde ilerlemesi bu birimin doğru işlemesine bağlıdır.
Uygulamada sıkça “sulh ceza mahkemesi” olarak anılsa da bu birimler, 5235 ve 5271 sayılı Kanunlarla özel görev alanı belirlenen, bağımsız karar alma yetkisine sahip yargı makamlarıdır. Bu rehberde, Sulh Ceza Hakimliklerinin görevleri, verdiği kararlara karşı itiraz yolları, süreler ve Yargıtay uygulamaları ayrıntılı ve tamamen özgün şekilde ele alınmıştır.
Sulh Ceza Hakimliği (Mahkemesi) Nedir?
Sulh Ceza Hakimliği, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenen, soruşturma aşamasında hâkim tarafından verilmesi gereken kararları almakla görevli yargı mercii niteliğindedir. İdari para cezaları gibi bazı idari nitelikli işlemlere karşı yapılan başvurular da bu hakimlik tarafından karara bağlanır.
Her ne kadar kanun lafzında “hakimlik” olarak geçse de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin içtihatlarında ve uygulamadaki işlevi nedeniyle, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme olarak kabul edildiği birçok karara yansımıştır.
Soruşturma aşamasından sonra açılan ceza davaları ise şu mahkemelerde görülür:
-
Çocuk ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri
-
Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemeleri
-
İcra Ceza Mahkemeleri
Dolayısıyla Sulh Ceza Hakimliği, ceza yargılamasının başlangıç basamağında yer alan ve koruma tedbirleri ile itiraz mekanizmalarını yöneten bir birimdir.
Sulh Ceza Hakimliklerinin Görevleri
5235 sayılı Kanun m.10 ve CMK hükümlerine göre Sulh Ceza Hakimliklerinin görevleri oldukça geniştir. Aşağıdaki işlemler, soruşturma sürecinde bir hâkim kararı gerektirdiği için bu birim tarafından yürütülür:
• Gözlem altına alma kararı (CMK m.74)
Şüphelinin akıl sağlığının değerlendirilmesi için adli tıp kurumunda gözlem altına alınmasına karar verilebilir.
• İç beden muayenesi ve örnek alma (CMK m.75)
DNA örneği, kan, saç veya tırnak gibi maddelerin alınması hâkim kararına bağlıdır.
• Moleküler genetik inceleme (CMK m.78)
Delillerin bilimsel yöntemlerle karşılaştırılması için verilen özel inceleme kararlarıdır.
• Yakalama ve gözaltına alma kararlarına itirazların incelenmesi
Emniyet birimlerince verilen yakalama/gözaltı işlemlerine karşı yapılan başvurular, ilgili Sulh Ceza Hakimliği tarafından değerlendirilir.
• Tutuklama ve adli kontrol kararı verme (CMK m.100–101 ve m.109–110)
Ceza muhakemesinin en ağır koruma tedbiri olan tutuklama, ancak Sulh Ceza Hakimliği tarafından verilebilir.
• Adli ve önleme araması kararı
-
Adli aramalar CMK,
-
Önleme aramaları ise PVSK m.9 uyarınca yapılır.
Bu iki farklı arama türü için hâkim veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde savcı kararı gerekir.
• Elkoyma kararı (CMK m.123–134)
Dijital materyaller, eşya veya para gibi deliller için elkoyma kararını yine bu hakimlik verir.
• Müdafinin dosyayı inceleme yetkisinin kısıtlanması (CMK m.153/2)
Katalog suçlarda soruşturmanın selameti bakımından dosya inceleme yetkisi parasal olarak sınırlandırılabilir.
• Yayın yasağı kararları
Basın Kanunu uyarınca verilen yayın yasakları, soruşturmanın gizliliğini korumak amacıyla Sulh Ceza Hakimlikleri tarafından değerlendirilir.
• KYOK kararlarına itiraz
Savcılık tarafından verilen “kovuşturmaya yer olmadığı” kararları, mağdur tarafından bu hakimliğe taşınabilir.
• Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararlarına itiraz
Şikâyete bağlı suçlarda verilen erteleme kararları da yine aynı şekilde incelenir.
• İdari yaptırım kararlarının denetimi
İdari para cezaları ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi kararlarına karşı başvurular ilk derece olarak bu hakimlikte görülür.
Sulh Ceza Hakimliği Nerelerde Kurulur?
Her il merkezinde en az bir Sulh Ceza Hakimliği bulunur. Ayrıca iş yoğunluğu, nüfus ve coğrafi koşullar dikkate alınarak bazı ilçelerde de kurulabilir.
Hakimliklerin yargı çevresi; bulundukları il/ilçe ile adli yönden bağlanan diğer yerlerin idari sınırlarını kapsar. Büyükşehir belediyesi bulunan illerde ise yargı çevresi, HSYK tarafından il ve ilçe bazında ayrıca belirlenir.
İhtiyaç hâlinde birden fazla hakimlik kurulabilir ve numaralandırılır (1, 2, 3 şeklinde).
Sulh Ceza Hakimliğinde Savcı Bulunur mu? Hakim Sayısı Kaçtır?
Bu hakimlikler tek hâkimlidir. Soruşturma evresinde yalnızca tutuklama talebiyle yapılan sorgularda duruşma yapılır; bu duruşmalara Cumhuriyet savcısı katılmaz.
Sulh Ceza Hakimliği Kararlarına İtiraz Nereye Yapılır?
Hakimlik kararları kesin değildir; kanunda öngörülen istisnalar dışında itiraz yolu açıktır.
-
Birden fazla hakimlik varsa: Kararı veren hakimliği takip eden numaradaki hakimlik itiraz mercii olur.
-
Son numaralı hakimlik için: Bir numaralı Sulh Ceza Hakimliği itirazı inceler.
-
O yerde tek hakimlik varsa: En yakın Ağır Ceza Mahkemesinin bulunduğu yerdeki Sulh Ceza Hakimliği yetkilidir.
Tutuklama ve adli kontrol kararlarına itirazlar ise Asliye Ceza Mahkemesi tarafından incelenir.
Sulh Ceza Hakimliği Kararlarına İtiraz Süresi
Genel süre: 2 hafta
Karar öğrenildikten itibaren iki hafta içinde itiraz edilebilir.
KYOK (Kovuşturmaya Yer Olmadığı) kararına itiraz
Mağdur, kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde başvurabilir.
Kamu davasının açılmasının ertelenmesine itiraz
CMK m.171 uyarınca yine iki haftalık süre söz konusudur.
İdari para cezalarına itiraz
Kabahatler Kanunu’na göre süre 15 gündür.
Sulh Ceza Hakimliği Kararlarına Karşı İstinaf ve Temyiz Mümkün mü?
Hayır. Sulh Ceza Hakimliği kararları olağan kanun yollarına tabi değildir. İstinaf ve temyiz yolu kapalıdır. Ancak Adalet Bakanlığı’nın talebi üzerine, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından kanun yararına bozma yoluna gidilebilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Sulh Ceza Hakimliği nedir, hangi davalara bakar?
Hakimlik , soruşturma aşamasında verilmesi gereken tutuklama, arama, elkoyma, adli kontrol gibi koruma tedbirleri ile idari yaptırımlara karşı yapılan başvuruları inceleyen yargı merciidir. Ceza davasına bakmaz; yalnızca soruşturma sürecindeki hâkim kararlarını verir ve itirazları değerlendirir.
Sulh Ceza Hakimliği ile Sulh Ceza Mahkemesi aynı şey midir?
Güncel mevzuata göre Sulh Ceza Mahkemeleri kaldırılmış; yerine Sulh Ceza Hakimlikleri kurulmuştur. Uygulamada hâlâ “mahkeme” denilse de görev alanı yalnızca soruşturma aşamasında verilen hâkimlik kararlarıyla sınırlıdır.
Sulh Ceza Hakimliğinde savcı bulunur mu?
Hayır. Şüphelinin tutuklama sorgusu dışında savcı duruşmada yer almaz. Hakimlik tek hâkimlidir ve soruşturma işlemlerine ilişkin kararlar savcı olmaksızın verilir.
Sulh Ceza Hakimliği kararlarına nasıl itiraz edilir?
Karar öğrenildikten itibaren kanunda belirtilen süre içinde itiraz dilekçesi verilir. Birden fazla hakimlik varsa itiraz, numara olarak bir sonrakine yapılır. Tek hakimlik bulunan yerlerde ise ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yerdeki Sulh Ceza Hakimliği yetkilidir.
Sulh Ceza Hakimliği kararlarına itiraz süresi nedir?
Genel itiraz süresi kararın öğrenilmesinden itibaren 2 haftadır.
Ancak bazı işlemler için özel süreler vardır:
-
İdari para cezaları: 15 gün
-
KYOK kararına itiraz: 2 hafta
-
Kamu davasının açılmasının ertelenmesine itiraz: 2 hafta
Süre geçirilirse başvuru reddedilir.
İdari para cezasına Sulh Ceza Hakimliğinde nasıl itiraz edilir?
İtiraz dilekçesi, kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde hakimliğe sunulur. Dilekçede cezanın neden hukuka aykırı olduğu ve deliller açıkça belirtilmelidir. Mücbir sebep varsa engelin kalkmasından itibaren 7 gün içinde başvuru yapılabilir.
Tutuklama kararına nereye itiraz edilir?
Tutuklama ve adli kontrol kararlarına itiraz, Sulh Ceza Hakimliğine değil; Asliye Ceza Mahkemesine yapılır. Bu itirazlar dosya üzerinden ya da zorunlu hâllerde duruşmalı şekilde incelenebilir.
Sulh Ceza Hakimliği kararlarına karşı istinaf ve temyiz mümkün mü?
Hayır. Hakimlik kararlarına karşı istinaf ve temyiz yolu kapalıdır. Ancak Adalet Bakanlığı’nın talebi üzerine kanun yararına bozma yoluna gidilebilir.
Hakimlik kararına itiraz ederken avukat tutmak zorunlu mudur?
Zorunlu değildir; ancak tutuklama, arama, elkoyma, idari para cezası gibi sonuçları ağır olabilecek kararlar için uzman bir avukatla başvuru yapılması, hukuki hata riskini azaltır ve itirazın başarı şansını artırır.
KYOK kararına nasıl itiraz edilir?
“Takipsizlik” olarak bilinen KYOK kararına itiraz süresi tebliğden itibaren 2 haftadır.
Dilekçede:
-
Kamu davasının açılması için yeterli şüphenin bulunduğu,
-
Yeni deliller veya mevcut delillerin nasıl yorumlanması gerektiği ayrıntılı şekilde belirtilmelidir.
Sulh Ceza Hakimliği hangi şehirlerde kuruludur?
Türkiye’de her il merkezinde en az bir Sulh Ceza Hakimliği bulunur. İş yoğunluğu yüksek yerlerde birden fazla hakimlik kurulabilir ve numaralandırılır.
Sulh Ceza Hakimliği keşif yapabilir mi?
Evet. Yargıtay kararlarına göre, özellikle zararın tespiti gereken dosyalarda keşfin hakimlikçe yapılması esastır. Savcı yalnızca gecikmesinde sakınca bulunan hallerde keşif yapabilir.
Sulh Ceza Hakimliğine idari para cezası için yapılan itiraz ne kadar sürede sonuçlanır?
Kesin bir süre olmamakla birlikte uygulamada genellikle birkaç hafta içinde karar verilir. Hakimlik, dosya üzerinden inceleme yaparak “itirazın kabulü” veya “itirazın reddi” şeklinde hüküm kurar.
Sulh Ceza Hakimliği duruşma yapar mı?
Genel olarak duruşma yapılmaz; kararlar dosya üzerinden verilir. Ancak tutuklama talebi ile yapılan sorgular duruşmalı şekilde yürütülür.
Yapılan itiraz, kararın uygulanmasını durdurur mu?
Kural olarak durdurmaz. Ancak idari yaptırımlara ilişkin başvurularda hakimlik, “yerine getirmenin durdurulmasına” karar verebilir.
SIRADAKİ MAKALEMİZ :
