Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır ? 2025
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru; kişilerin kamu gücünün temel haklarını ve özgürlüklerini ihlal ettiği iddiasıyla, AYM (Anayasa Mahkemesi) önüne getirdikleri bir anayasal şikayet yoludur (Anayasa m. 148). Bu doğrultuda; kanun koyucu AYM’ye bireysel başvuru yolları hakkındaki düzenlemeleri başta Anayasa olmak üzere, ilgili mevzuatta düzenlemiştir. Böylece; kanun koyucu vatandaşın merak ettiği, bireysel başvuru nasıl yapılır veya AYM başvuru şartları nelerdir? gibi birçok sorunun cevabı mevzuatta vermiştir. Ayrıca; kanun koyucu, mevzuatta vatandaş açısından merak konusu olan AYM başvuru süreci ve AYM başvuru süresi gibi konuları da mevzuatta açıklamıştır.
Dolayısıyla; bu yazımızda AYM başvuru şartları nelerdir ? ve bireysel başvuru nasıl yapılır ? AYM başvuru süresi ne kadardır ?, AYM başvuru formu veya AYM bireysel başvuru dilekçesi nasıl hazırlanır ?, Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru harcı ne kadardır vb. birçok soruya cevap vereceğiz. Ayrıca; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru tanımı, AYM bireysel başvuru kapsamı, AYM başvuru süreci, iç hukuk yollarının tüketilmesi, vb. birçok konuyu açıklayacağız. Dolayısıyla; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru konusu hakkındaki hususlar detaylı bir şekilde ele alarak, bu hakkı farklı yönleriyle incelemiş olacağız.
Ayrıca; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkında detaylı bilgi almak için makalelerimizi inceleyebilirsiniz. Dilerseniz de, uzman Anayasa hukuku avukatları ile iletişime geçerek hukuki danışmanlık alabilirsiniz.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Şartları
Günümüzde pek çok uygar ülke, temel hakların korunması için mevzuatında bireysel başvuru hakkı düzenlemesi yapmıştır. Böylece; birçok ülkede bireysel başvuru yolunu anayasa yargısının ayrılmaz bir parçası olarak kabul etmektedir ve uygulamaktadır. Örnek olarak, başta Federal Almanya olmak üzere, Avusturya, İspanya, İsviçre, Belçika, Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Meksika, Brezilya, Arjantin gibi birçok ülkeyi verebiliriz. Ayrıca; Doğu Avrupa ülkelerinin çoğu da bireysel başvuru kurumu kabul etmekte ve işletmektedir. Diğer taraftan; Anglo-Amerikan hukukunda teknik anlamda bireysel başvuru kurumu olmasa da, bireysel başvuruyla benzer işlevlere sahip kanun yollan vardır. Dolayısıyla; bireysel başvuru yolu ve kapsamı ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. (AY m. 148 Gerekçesi)
Türkiye’de ise, 2010 yılına kadar bireysel başvuru müessesesinin kabul edilmemiştir. Ancak, kanun koyucunun AİHM’e (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi) bireysel başvuru hakkı ve zorunlu yargılama yetkisi tanımaktadır. Böylece; kanun koyucu AİHM yoluyla, iç hukukta halledilemeyen temel hak ihlallerine ilişkin şikayetlerin, ulusalüstü düzeyde ele alınması kabul etmiştir. Ancak; AİHM’de her yıl Türkiye’ye karşı çok sayıda dava açılmaktaydı. Bu doğrultuda; Türkiye pek çok davada tazminata mahkum edilmekteydi. (AY m. 148 Gerekçesi) Tüm bu sebeplerle; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru 07.05.2010 tarih ve 5982 sayılı Anayasa değişikliği ile Türk hukuk sistemine dahil olmuştur. (AY m. 148). Böylece; kanun koyucu, Anayasa ile bireysel başvuru hakkı tesis etmiştir. Türk yargısı bireysel başvuru açısından ise, 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren Anayasa Mahkemesi başvuru uygulaması başlamıştır.
Bu doğrultuda; kanun koyucu AYM bireysel başvuru konusunu Anayasa’da ve ilgili mevzuatta detaylı olarak düzenlemiştir. Bu kapsamda; kanun koyucu bireysel başvuru açısından AYM başvuru şartları belirlemiştir. Böylelikle; kanun koyucu, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hususunu belirli şartlar altında kullanılabilmesi sağlamıştır. Bu doğrultuda; AYM bireysel başvuru kavramı ve AYM başvuru şartları aşağıda detaylı olarak açıklayacağız.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nedir?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru kavramını, kanun koyucu ilgili mevzuatta doğrudan tanımlamamıştır. Her ne kadar, ilgili mevzuatta “bireysel başvuru” başlıklı bir bölüm (6216 s.K m. 45-51 ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü m. 59-84) olsa da; mevzuatta “bireysel başvuru şudur:” şeklinde ayrık bir hukuki (yasal) tanım hükmü yoktur. Bu sebeple; hem Anayasa’da hem de ilgili diğer mevzuatta Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru kavramını doğrudan tanımlayan kanuni (yasal) bir tanım yoktur.
Ancak; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru kavramının anayasal dayanağını oluşturan hükmün gerekçesinde AYM bireysel başvuru doğrudan tanımlanmıştır. Bu doğrultuda; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru kamu gücü tarafından, temel hak ve özgürlükleri ihlâl edilen bireylerin başvurdukları olağanüstü bir kanun yoludur. (AY m. 148 Gerekçesi) Ayrıca; Anayasa gerekçesinde, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru kavramının karşılığı olarak “bireysel başvuru” ya da “anayasa şikayeti” kavramları kullanılmıştır. Dolayısıyla, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru kavramının kanuni (yasal) tanımı Anayasa gerekçesinde ortaya konmaktadır. Bu tanım ise, ilgili mevzuattaki düzenlemelere paraleldir. (AY m. 148/3; 6216 s.K. m. 45/1).
Bu itibarla, kanun koyucunun bireysel başvuru ile temel hedefi Türkiye’de de iyi işleyen bir bireysel başvuru sisteminin kurulmasıdır. Böylece; Türk yargısında haklar ve hukukun üstünlüğü temelindeki standartları yükseltmektir. Çünkü; kanun koyucunun Türkiye’de Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunun kabul etmesi, bireylerin sahip oldukları temel hak ve özgürlüklerin daha iyi koruyacaktır. Öte yandan; kamu organlarının, Anayasa’ya ve kanunlara daha uygun davranma konusunda zorlayacaktır. Kanun koyucunun bu amaçla yaptığı değişiklikle, bireysel hak ve özgürlükleri korumak ve teminat altına alınmak için, vatandaşlara bireysel başvuru hakkı tanımaktadır. Ayrıca; AYM’ye de bu başvurulan inceleme ve karara bağlama görevi vermektedir. (AY m. 148 Gerekçesi)
Bu doğrultuda; kanun koyucunun hedefi, bireysel başvuru müessesesinin getirilmesiyle, hak ihlâllerine maruz kaldığını iddia edenlerin önemli bir bölümünün bireysel başvuru aşamasında, tatmin edilebilmesinin mümkün olabilmesini sağlamaktadır. Başka bir ifadeyle AİHM’e gitmeden önce Türk Yargısı içinde tatmin etmesini sağlamaktır. Çünkü; AİHM iç hukuk yollarının tüketilmiş olup olmadığını araştırırken, ilgili ülkede bireysel başvuru kurumunun bulunup bulunmadığını da dikkate almaktadır. Böylece; bunu hak ihlallerinin ortadan kaldırılmasında etkili bir hukuk yolu saymaktadır. Bunun bir uzantısı olarak; kanun koyucunun bir diğer hedefi de, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunun AİHM yapılan başvuru sayısını azaltmaktır. Çünkü; Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, AİHM’deki dava yükünün azaltılabilmesi için bireysel başvuru yönteminin iç hukukta tanınmasının gerekliliğine değinmiştir (Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 2004(6) Sayılı Tavsiye Kararı). Aynı şekilde, Venedik Komisyonu da 2004 yılında kamuoyuna duyurulan bireysel başvuruya ilişkin Anayasa değişikliği önerisi ile olumlu bulmuştur. (AY m. 148 Gerekçesi)
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru ve Yasal Dayanak
Yasal (hukuki) dayanak, bir kurumun veya hakkın varlığını ve işleyişini düzenleyen, hukuki temelini oluşturan normatif kuralları ifade etmektedir. Bu doğrultuda; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunun yasal dayanağı da, bu konudaki hukuki temeli oluşturan mevzuattaki düzenlemelerini ifade etmektedir. Dolayısıyla; AYM bireysel başvuru hususundaki düzenlemeler AYM’ye bireysel başvurunun yasal dayanağıdır.
Dolayısıyla; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunun en temel yasal dayanağı Anayasa’dır. (AY m. 148) Çünkü; Anayasa m. 148 hükmü AYM bireysel başvuru kavramının en temel yasal dayanağını oluşturmaktadır. Bu doğrultuda; bireysel başvuru hakkı da bu hükümle düzenlemiştir. Bu sebeple; bireysel başvuru hakkı bir anayasal haktır.
Ayrıca; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunun başkaca yasal dayanakları da bulunmaktadır. Bunlardan biri de kanun düzenlemeleridir. Bu noktadaki; en temel kanun 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’dur. Bu doğrultuda; kanun koyucu söz konusu kanunun “bireysel başvuru” başlıklı bölümünde Anayasa‘nın çizdiği çerçeveyi detaylandırmıştır (6216 s.K. m. 45-51). Böylece, söz konusu kanun bireysel başvurunun usul ve esaslarını belirleyen ikincil yasal dayanağı oluşturmaktadır. Diğer taraftan; AYM bireysel başvuru yolunun bir diğer yasal dayanağı da içtüzüktür. Çünkü; Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü de AYM İçtüzüğü, bireysel başvuru usulünün işleyişine ilişkin daha ayrıntılı hükümleri içermektedir. Bu doğrultuda; kanun koyucu söz konusu içtüzüğün “bireysel başvuru” başlıklı bölümünde Anayasa‘nın ve ilgili kanun çizdiği çerçeveyi detaylandırmıştır (6216 s.K. m. 59-84). Tün bu yasal dayanaklar, AYM bireysel başvuru yolunun hukuki çerçevesini oluşturmakta ve başvuru hakkının kapsamını, şartlarını ve usulünü belirlemektedir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesi
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yoluna bulunabilmek için, olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Çünkü; AYM bireysel başvuru yolunun, diğer idari ve yargısal yollar tüketildikten sonra başvurulabilen ikincil nitelikte, yani son çare olma özelliği taşımaktadır (AY m. 148/3). Dolayısıyla; bireysel başvuru, temel hak ve özgürlüklerin en üst düzeyde korunmasını ve hak ihlali iddialarının ulusal düzeyde giderilmesini hedeflemektedir. Bu sebeple; AYM‘ye bireysel başvuru yapabilmek için öncelikle ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının tüketilmiş olması gerekmektedir (6216 s.K. m. 45/2).
Bu şartın temel amacı, Anayasa Mahkemesi’ne başvurmadan evvel idari makamlara ve derece mahkemelerine, temel hak ve özgürlüklere yönelik iddia edilen ihlalleri düzeltme veya giderme fırsatı tanımaktadır (AY m. 148 Gerekçesi). Böylelikle, hak ihlallerinin öncelikle bu merciler tarafından ele alınması ve çözümlenmesi beklenmektedir.
Ayrıca; bireysel başvuru kurumunun niteliği dikkate alındığında, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususların bu kapsamda incelenmeyeceği kuralı benimsenmiştir. Böylece; diğer yüksek yargı organları ile AYM arasındaki olası görev uyuşmazlıklarının ortaya çıkmasının önlenmesi amaçlanmaktadır. Böylece; kanun koyucu, AYM bireysel başvuru yolunun işleyişine ilişkin usul ve esasları kanunla düzenlenmektedir. (AY m. 148 Gerekçesi)
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Süre
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkının kullanılabilmesi, kanunla belirlenmiş kesin bir AYM başvuru süresine uyulmasına bağlı bulunmaktadır (6216 s.K. m. 47/5). Bu doğrultuda; AYM bireysel başvuru yolunun iç hukuk yollarının tüketildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yapılması gerekmektedir (6216 s.K. m. 47/5).
Sürelerin doğru hesaplanması, başvurunun AYM tarafından esastan değerlendirilebilmesi için kritik önem taşımaktadır. Çünkü; söz konusu süre hak düşürücü süredir. Dolayısıyla; sürenin kaçırılması durumunda bireysel başvuru hakkının kaybedilmesi sonucunu doğurmaktadır. Bu sebeple; söz konusu süre koşulu, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunun kabul edilebilirliği açısından temel usuli şartlarından biridir. Zira; AYM, başvuruların süresinde yapılıp yapılmadığını dikkatle incelemektedir. Bu sebeple; ihlale sebep olduğu iddia edilen işleme karşı bir başvuru yolu öngörülmemişse, bu 30 günlük süre ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren başlamaktadır (6216 s.K. m. 47/5). Ancak; kanun koyuc haklı bir mazeret nedeniyle süresi içinde başvuramayanlar için istisnai bir imkan tanımaktadır (6216 s.K. m. 47/5).
AYM’ye bireysel başvuru için öngörülen 30 günlük süre şartının temel amacı, hukuki güvenlik ve belirlilik ilkesini sağlamaktır. Bu süre sınırı, hak ihlali iddialarının makul bir zaman diliminde AYM önüne getirilmesini teşvik ederek davaların sürüncemede kalmasını önlemeye ve adaletin daha hızlı tecelli etmesine yardımcı olmaktadır. Aynı zamanda; bireylerin hak arama imkanı ile hukuki süreçlerin ve kararların belirli bir süre sonunda kesinleşmesi ihtiyacı arasında, bir denge kurmaktadır. Böylece; söz konusu kesin süre, AYM‘nin iş yükünü daha öngörülebilir kılmaya da katkı sağlamaktadır.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvurunun Özellikleri
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, sadece AYM’ye erişim sağlayan bir usulden ibaret olmayıp, kendine özgü karakteristikleri ile diğer hukuki yollardan ayrışmaktadır. Bu özellikler, mekanizmanın temel hak ve özgürlüklerin korunmasındaki rolünü, kapsamını ve AYM’nin yargısal fonksiyonundaki yerini belirleyen temel unsurlardır.
Bireysel başvurunun kabulü, AYM’nin rolünde köklü bir dönüşümü beraberinde getirmiştir. Çünkü; AYM, geleneksel olarak soyut norm denetimi yapan bir organ iken, bireysel başvuru ile birlikte somut olaylar üzerinden görev de üstlenmiştir. Böylelikle; AYM’ye bireysel başvuru yolları, Anayasa’da, AİHS’te ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamında güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasında söz konusu olmaktadır (6216 s.K. m. 45). Bu durum, AYM‘nin bireysel mağduriyetlerle doğrudan ilgilenmesini ve hak eksenli bir yaklaşımla Anayasayı yorumlamasını gerektiren yeni bir yargısal fonksiyonun ortaya çıkması anlamına gelmektedir. Mahkeme artık sadece normların soyut anayasallığını değil, aynı zamanda bu normların veya diğer kamu gücü tasarruflarının bireyler üzerindeki somut etkilerini de temel haklar perspektifinden değerlendirmektedir.
Bireysel başvuru, derece mahkemelerinin kararlarına karşı işletilen istinaf veya temyiz gibi ek bir kanun yolu değildir. Böylece; AYM, bu yolla derece mahkemelerinin kararlarındaki hukuka aykırılıkları (kanun yolu denetimi) değil, yalnızca Anayasa ve AİHS kapsamındaki temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilip edilmediğini incelemektedir. Salt kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin şikayetler kabul edilemezlik sebebidir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kimler Tarafından Nereye Yapılır? / Anayasa Mahkemesine (AYM) Kimler Başvurabilir?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı öncelikle ihlalden güncel ve kişisel olarak doğrudan etkilenen gerçek kişilere aittir. Türk vatandaşlarının yanı sıra, yabancılar da yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklar dışındaki konularda başvuru yapabilmektedir. Ayrıca; dernek, vakıf, şirket gibi özel hukuk tüzel kişileri de, sadece kendi tüzel kişiliklerine ait haklarının ihlal edildiği iddiasıyla bu yola başvurabilmektedir. Ancak; belediyeler veya kamu kurumları gibi kamu tüzel kişileri bireysel başvuruda bulunmamaktadır.
Başvurunun yapılabilmesi için bazı temel koşulların sağlanması gerekir. En önemlisi, iddia edilen hak ihlalinin hem Anayasa’da güvence altına alınmış hem de AİHS’te ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamında yer alan bir hakka ilişkin olmasıdır. Ayrıca; başvurucunun bu ihlalden doğrudan ve kişisel olarak etkilenmiş olması, yani mağdur statüsünde bulunması şarttır.
Başvurular, Ankara’da bulunan Anayasa Mahkemesi Başkanlığına doğrudan yapılabileceği gibi , diğer mahkemeler, Cumhuriyet Başsavcılıkları veya yurt dışında bulunanlar için Türkiye’nin dış temsilcilikleri (büyükelçilikler, konsolosluklar) aracılığıyla da gerçekleştirilebilmektedir. Tutuklu veya hükümlü olanlar ise başvurularını bulundukları ceza infaz kurumu idaresi aracılığıyla yapabilmektedir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru sürecini başlatmak için AYM’nin resmi web sitesinde bulunan ve İçtüzük ekinde yer alan resmi Bireysel Başvuru Formu’nu eksiksiz ve Türkçe olarak doldurmanız zorunludur. Bu forma, kimlik belgenizin onaylı örneği, nihai kararın veya işlemin onaylı örneği, başvuru harcının ödendiğine dair belge (veya harcı ödeyemeyecek durumdaysanız adli yardım talebinizi ve bunu destekleyen belgeleri), varsa avukat vekaletnamesi gibi gerekli belgeleri eklemelisiniz.
Hazırladığınız başvuru paketini, AYM‘ye doğrudan, bulunduğunuz yerdeki diğer mahkemeler veya Cumhuriyet Başsavcılıkları aracılığıyla ya da yurt dışındaysanız Türkiye Cumhuriyeti temsilcilikleri vasıtasıyla fiziken teslim etmeniz gerekmektedir. Başvurunun e-posta, faks veya posta yoluyla yapılması mümkün değildir. Ayrıca; bireysel başvuruların elektronik ortamda yapılabileceğine dair bir düzenleme içermekle birlikte, bu yöntemin uygulanabilmesi için Mahkeme Genel Kurulunca bu yönde bir karar alınması şart koşulmuştur (Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü m. 63). Ancak, henüz bu yönde bir karar alınmadığı için, bireysel başvuruların UYAP sistemi üzerinden yapılması şu an için mümkün değildir. Türkiye Barolar Birliği gibi kurumlar, başvuruların UYAP üzerinden yapılabilmesi yönünde taleplerde bulunmuştur.
Usulüne uygun olarak yapılan başvuru, Anayasa Mahkemesi tarafından kaydedilir ve bir başvuru numarası (Örnek: 2024/12345) verilir. Bu numara başvurucuya bildirilir. Bundan sonraki tüm yazışmalarda bu başvuru numarasının kullanılması gerekmektedir. Başvurucular, başvurularının hangi aşamada olduğunu e-Devlet Kapısı (www.turkiye.gov.tr) üzerinden Anayasa Mahkemesi hizmetleri bölümünden takip edebilirler.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Harç ve Masraflar Ne Kadar Tutar ?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapmanın maliyeti, öncelikle ödenmesi zorunlu olan bir başvuru harcı ile başlamaktadır. Duruma göre ek masraflar içerebilmektedir. 2025 yılı itibarıyla AYM’ye bireysel başvuru yaparken ödenmesi gereken zorunlu harç tutarı 5.064,40 TL olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla; başvurunun işleme alınabilmesi için adli yardım talebinin kabulü dışında ödenmesi zorunludur (492 sayılı Harçlar Kanunu). Harcın ödendiğine dair belgenin (makbuz) başvuru formuna eklenmesi gerekmektedir.
Zorunlu başvuru harcına ek olarak, başvuru sürecinde başka masraflar da ortaya çıkabilmektedir. Başvuru formuna eklenmesi gereken belgeleri onaylı suretlerinin temini noter masrafı gerektirebilmektedir. Başvuru dosyasının AYM’ye gönderilmesi ve süreçteki olası yazışmalar için posta veya kargo masrafları da başvurucuya aittir. Ayrıca; bireysel başvuru için avukat tutmak zorunlu olmasa da , hukuki destek alınması durumunda avukata ödenecek vekaletname ücreti, baro pulu ve avukatlık hizmet bedeli gibi önemli ek maliyetler doğacaktır.
Bu sebeple; başvuru harcını ve diğer olası yargılama giderlerini karşılama gücü olmayan başvurucular için adli yardım imkanı bulunmaktadır. Adli yardım talebi, başvuru formu içinde belirtilmeli ve mali durumu kanıtlayan belgeler eklenmelidir. Dolayısıyla; adli yardım talebinin kabul edilmesi halinde, başvurucu en azından zorunlu başvuru harcını ödemekten muaf tutulmaktadır. Ancak; adli yardımın, noter masrafı veya avukatlık ücreti gibi diğer potansiyel masrafları kapsayıp kapsamadığı konusunda net bir bilgi bulunmamaktadır.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yapılabilecek Bazı Haklar Nelerdir ?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, hem Anayasa’da güvence altına alınmış hem de AİHS’te ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokollerinde ortaklaşa güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin ihlali iddiaları için kullanılabilen bir hak arama yoludur. Bu mekanizma, kamu gücü kullanan makamların eylem, işlem veya ihmalleri nedeniyle mağdur olduğunu düşünen bireylere, diğer idari ve yargısal yolları tükettikten sonra başvurma imkanı tanımaktadır.
Dolayısıyla; AYM bireysel başvuru konusu olabilecek hakların kapsamı, Anayasa ve AİHS/protokollerindeki güvencelerin kesişim kümesiyle belirlenmiştir. Bu kapsamda yer alan başlıca haklar aşağıdaki tablodaki gibidir:
| Bireysel Başvuruya Konu Edilebilecek Bazı Temel Hak ve Özgürlükler |
| Yaşam Hakkı |
| İşkence ve Kötü Muamele Yasağı |
| Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı |
| Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı |
| Adil Yargılanma Hakkı |
| Suç ve Cezaların Kanuniliği |
| Özel Hayata, Aile Hayatına, Konuta ve Haberleşmeye Saygı Hakkı |
| Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü |
| İfade Özgürlüğü |
| Örgütlenme ve Toplantı Özgürlüğü (Dernek Kurma ve Toplantı Özgürlüğü) |
| Evlenme ve Aile Kurma Hakkı |
| Etkili Başvuru Hakkı |
| Ayrımcılık Yasağı (Diğer haklarla bağlantılı olarak) |
| Mülkiyet Hakkı |
| Eğitim ve Öğrenim Hakkı |
| Serbest Seçim Hakkı (Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı) |
| Maddi ve Manevi Varlığın Korunması Hakkı |
Öte yandan; bir hakkın sadece Anayasa‘da yer alması veya sadece AİHS kapsamında olması, bireysel başvuruya konu edilmesi için yeterli değildir. Aynı şekilde; Türkiye’nin taraf olmadığı AİHS ek protokollerinde yer alan haklar da bireysel başvuru kapsamı dışındadır. Bireysel başvuru, yasama işlemleri veya düzenleyici idari işlemler gibi bazı kamu gücü tasarruflarına karşı doğrudan yapılamamaktadır.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Formu Nasıl Doldurulur?
Resmi Bireysel Başvuru Formu, bu anayasal hakkı kullanmanın zorunlu aracıdır. Başvurunun Mahkeme tarafından kabul edilebilirlik incelemesinden geçebilmesi için, bu formun mevzuatta belirtilen usul ve esaslara uygun olarak eksiksiz ve doğru bir şekilde doldurulması hayati önem taşımaktadır (6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü). Kullanıcıların “örnek form” talebi anlaşılabilir olmakla birlikte, AYM tarafından veya ilgili araştırmalarda resmi olarak doldurulmuş bir form örneği sunulmamaktadır.
AYM bireysel başvuru muhatabı olan yüksek mahkeme, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’dır ve resmi web sitesidir . iletişim bilgileri bu sitede yer almaktadır. Ayrıca, bireysel başvuru süreciyle ilgili bazı bilgilere ve başvuru takibine e-Devlet Kapısı üzerinden de ulaşılabilmektedir. AYM‘nin içtihatlarını ve emsal kararlarını anlamak için Kararlar Bilgi Bankası önemli bir kaynaktır.
Bu doğrultuda; AYM bireysel başvuru formunu aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:
| Bölüm Harfi/Adı | Temel Bilgi/Amaç |
| A. Başvurucu Bilgileri | Başvurucunun Kimlik ve İletişim Bilgileri |
| B. Temsilci Bilgileri | Temsilcinin Kimlik Bilgileri ve Vekaletname |
| C.1 Olay ve Olgular | Olayların ve Başvuru Sürecinin Kronolojik Özeti |
| C.2 Nihai Karar Bilgileri | Şikayet Edilen İşlem, Kararı Veren Merci, Tarih/Sayı, Öğrenme Tarihi |
| C.3 İhlal İddiaları ve Gerekçeleri | İhlal Edildiği İddia Edilen Haklar ve Her Bir Hak İçin Hukuki Gerekçeler/Deliller |
| D. Başvuru Dizi Pusulası | Eklenen Belgelerin Numaralandırılmış Listesi |
| E. Talepler | İhlal Tespiti, Yeniden Yargılama, Tazminat vb. Talepler |
| F.1 Mazeret | Süre Aşımı İçin Geçerli Mazeret Açıklaması |
| F.2 Gizlilik Talebi | Kamuya Açık Belgelerde Kimliğin Gizli Tutulması Talebi |
| F.3 Adli Yardım Talebi | Harçtan Muafiyet İçin Gerekçeli Talep ve Kanıtları |
| F.4 Tedbir Talebi | Ciddi ve Yakın Tehlike Halinde İvedi Koruma Talebi |
| G. Beyan ve İmza | Bilgilerin Doğruluğu Beyanı ve İmza |
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Yer Alan Bilgiler ve Ekler Nelerdir ?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, AYM’nin resmi internet sitesinden temin edilebilen Bireysel Başvuru Formu kullanılarak yapılması gerekmektedir. Bu formda, başvurucunun T.C. kimlik numarası, adı, soyadı, adresi gibi kişisel bilgileri ile varsa avukatının veya kanuni temsilcisinin bilgileri eksiksiz olarak yer almaktadır.
Başvuru formunun “Açıklamalar” bölümünde, ihlale yol açtığı iddia edilen olayların özeti ile iç hukuk yollarının tüketilmesi aşamaları tarih sırasıyla anlatılmaktadır. Başvuru yollarının tüketildiği veya başvuru yolu yoksa ihlalin öğrenildiği tarihin ve bu süreci sonlandıran nihai kararın belirtilmesi zorunlu tutulmaktadır. Ayrıca, Anayasa ve AİHS kapsamında ihlal edildiği iddia edilen hakların hangileri olduğu ve ihlalin nedenlerine ilişkin hukuki gerekçeler ile deliller özlü bir şekilde açıklanmaktadır.
Forma ek olarak, başvurucunun kimlik belgesi örneği, başvuru avukat veya kanuni temsilci aracılığıyla yapılıyorsa vekaletname, başvuru harcının ödendiğine dair belge , şikayete konu nihai kararın onaylı örneği ve ihlal iddialarını destekleyen diğer delillerin onaylı suretleri eklenmektedir. Başvuru, Anayasa Mahkemesine doğrudan, diğer mahkemeler veya yurt dışı temsilcilikleri aracılığıyla yapılmaktadır. Bu doğrultuda başvuruda yer alması gereken temel bilgileri ve eklenmesi zorunlu belgeleri aşağıdaki tabloda özetleyebiliriz:
| Bilgi/Belge Kategorisi | Gerekli Bilgi/Belge | Açıklama/Detay |
| Başvuru Formu Bilgileri | Başvurucu Bilgileri (Gerçek Kişi) | T.C. Kimlik Numarası, Adı, Soyadı, Anne Adı, Baba Adı, Doğum Tarihi, Cinsiyeti, Uyruğu, Mesleği, Tebligata Esas Yazışma Adresi, Telefon Numaraları, E-posta Adresi |
| Başvurucu Bilgileri (Tüzel Kişi) | MERSİS Numarası (veya vergi/sicil no), Unvanı, Adresi, Telefon, E-posta, Temsile Yetkili Kişinin Adı/Soyadı/TCKN | |
| Temsilci Bilgileri (Avukat) | Adı, Soyadı, Baro, Sicil No, Yazışma Adresi, Telefon, E-posta | |
| Temsilci Bilgileri (Avukat Olmayan) | T.C. Kimlik Numarası, Adı, Soyadı, Anne Adı, Baba Adı, Doğum Tarihi, Uyruğu, Yazışma Adresi, Telefon, E-posta, Temsil İlişkisi (veli, vasi vb.) | |
| Açıklamalar – Olaylar ve Başvuru Yolları | İhlale neden olan olayların özeti, tüketilen başvuru yollarının (dava, itiraz, temyiz vb.) tarih sırasıyla anlatımı | |
| Açıklamalar – Süre Bilgisi | Başvuru yollarının tüketildiği veya ihlalin öğrenildiği tarih, nihai kararı veren merci, kararın tarih ve sayısı, kararın tebliğ veya öğrenilme tarihi | |
| Açıklamalar – İhlal İddiaları | İhlal edildiği iddia edilen Anayasa/AİHS kapsamındaki haklar, ihlalin nedenleri, hukuki gerekçeler ve delillerle ilişkilendirme | |
| Diğer Bilgiler (Varsa) | Mazeret açıklaması (süre aşımı varsa), Tedbir talebi ve gerekçesi, Kimliğin gizli tutulması talebi ve gerekçesi, Adli yardım talebi | |
| Sonuç Talepleri | İhlalin tespiti, yeniden yargılama, tazminat (miktar belirtilerek), yargılama giderleri, duruşma talebi vb. | |
| Beyan ve İmza | Bilgilerin doğruluğuna dair beyan, tarih ve başvurucu/temsilci imzası | |
| Başvuru Formuna Eklenecek Belgeler (Ekler) | Kimlik Belgesi | Başvurucu gerçek kişi ise nüfus cüzdanı/pasaport/kimlik belgesi onaylı örneği |
| Temsil Yetki Belgesi (Varsa) | Avukat için usulüne uygun vekâletname aslı/onaylı örneği; Kanuni temsilci (veli, vasi vb.) için yetki belgesi (mahkeme kararı vb.) onaylı örneği | |
| Tüzel Kişi Yetki Belgesi (Varsa) | Tüzel kişi başvurularında, başvuru tarihi itibarıyla temsile yetkili olunduğunu gösteren resmi belge (imza sirküleri vb.) onaylı örneği | |
| Harç Makbuzu | Bireysel başvuru harcının Maliye veznesine ödendiğini gösterir belge (Adli yardım talebi yoksa) | |
| Nihai Karar/İşlem Belgesi | İç hukuk yollarını tüketen ve şikayete konu olan nihai mahkeme kararının veya idari işlemin onaylı örneği | |
| Tebliğ/Öğrenme Belgesi (Varsa) | Nihai kararın/işlemin tebliğ edildiği tarihi gösteren belge (tebellüğ belgesi vb.). Tebliğ yoksa formda öğrenme tarihinin belirtilmesi yeterlidir | |
| İddiaları Destekleyen Deliller | Başvurudaki olgusal iddiaları ve hak ihlali iddialarını temellendiren ilgili tüm belgelerin (dava dosyası içeriği, raporlar vb.) onaylı örnekleri | |
| Önceki Başvuru Dilekçeleri (Varsa) | İç hukukta tüketilen kanun yollarına (itiraz, temyiz vb.) ilişkin dilekçelerin onaylı örnekleri | |
| Tazminat Talebi Belgeleri (Varsa) | Maddi/manevi tazminat talep ediliyorsa, zararın varlığını ve miktarını gösteren belgeler | |
| Adli Yardım Belgeleri (Varsa) | Adli yardım talep ediliyorsa, mali durumu gösteren belgeler (fakirlik belgesi, gelir durumu, SGK/tapu kayıtları vb.) | |
| Mazeret Belgeleri (Varsa) | Başvuru süresi kaçırılmışsa, haklı mazereti (ağır hastalık vb.) kanıtlayan belgeler |
Anayasa Mahkemesi Başvuru Formu Örneği
Anayasa Mahkemesi Başvuru Formu ile Bireysel Başvuru Formu ile aynı anlama gelmektedir. Bu form, başvuruların belirli bir standartta ve gerekli tüm bilgileri içermesini sağlamaktadır. Formun güncel ve resmi versiyonuna ulaşmak için tek güvenilir kaynak, AYM’nin adresidir. İnternetteki diğer kaynaklardan temin edilen formların güncelliği ve resmi formata uygunluğu garanti edilemez. Bu sebeple; daima AYM‘nin sitesindeki form esas alınmalıdır.
Resmi başvuru formu; başvurucu ve varsa temsilci bilgileri , ihlale neden olduğu iddia edilen kamu gücü işlemi, başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin bilgiler , ihlal iddialarının ve gerekçelerinin Anayasa ve/veya AİHS maddeleriyle ilişkilendirilerek açıklandığı bölüm ve talepler gibi ana kısımlardan oluşmaktadır. Formun, AYM’nin sağladığı kılavuzlar doğrultusunda, Türkçe, açık, özlü ve doğru bilgilerle doldurulması gerekir. Başvuruya, kimlik belgesi örneği, varsa vekaletname, ihlale konu nihai karar ve bu kararın tebliğ tarihini gösteren belge , tüketilen başvuru yollarına ilişkin belgeler ve iddiaları destekleyen deliller gibi zorunlu eklerin onaylı suretlerinin eklenmesi gerekmektedir.
Başvuru sürecinin karmaşıklığı sebebiyle AYM, form doldurma kılavuzu, sıkça sorulan sorular kitapçığı, kabul edilebilirlik kriterleri rehberi ve çeşitli temel haklara ilişkin el kitapları gibi çok sayıda yardımcı doküman yayımlamıştır. Bu resmi kaynaklar, başvuranlara yol göstermeyi amaçlar. İnternette bulunan doldurulmuş form örnekleri ise sadece fikir verme amaçlı olup, her başvurunun kendi özel koşullarına göre hazırlanması gerektiğinden doğrudan kullanılamaz. Başvurunun usulüne uygun hazırlanması, kabul edilebilirlik kriterlerinin sağlanması ve hak ihlali iddialarının doğru formüle edilmesi teknik bilgi gerektirdiğinden, imkanı olan başvuranların hukuki yardım almaları tavsiye edilir. Aşağıdaki tabloda, başvuru sürecinde faydalı olabilecek bazı temel AYM kaynakları ve erişim bağlantıları özetlenmiştir:
Anayasa Mahkemesi Başvuru Formu Örneği İndir
| Kaynak Adı | Açıklama |
| Bireysel Başvuru Formu | Başvuru için doldurulması zorunlu resmi form. |
| Bireysel Başvuru Formu Kılavuzu | Formun nasıl doldurulacağına dair resmi rehber. |
| Bireysel Başvuru Broşürü | Sürece ilişkin genel bilgileri içeren tanıtım dokümanı. |
| Bireysel Başvuruya Dair Sık Sorulan Sorular | Başvuruyla ilgili yaygın sorular ve cevapları. |
| Kabul Edilebilirlik Kriterleri Rehberi | Başvurunun esastan incelenebilmesi için karşılanması gereken şartlar. |
| Bireysel Başvuru Usul Hukuku (El Kitapları Serisi – 7) | Başvuru sürecindeki usuli kurallara ilişkin detaylı el kitabı. |
Sıkça Sorulan Sorular
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu, Türk yargısında önemli bir kurumdur. Ancak; AYM bireysel başvuru, uygulama alanı, şartları ve sonuçları itibarıyla hem hukukçular hem de vatandaşlar nezdinde pek çok soruyu beraberinde getirmektedir.
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yoluna dair merak edilen pek çok detay bulunmaktadır. Mesela; başvuru sürecinde avukatla temsilin zorunlu olup olmadığı da merak edilmektedir. Ayrıca; başvurunun ne kadar sürede sonuçlanacağı ve başvuru sonucunun nasıl öğrenileceği (de önemli sorulardır.
Diğer taraftan; AİHM’e gitmeden önce AYM’ye bireysel başvurunun tüketilmesinin kural olarak zorunlu olup olmadığı da uluslararası hukuk boyutuyla ilgili sıkça sorulmaktadır. Buna ek olarak; disiplin cezaları, kamudan ihraç veya memuriyetin iptali gibi spesifik durumlarda bireysel başvuru hakkının nasıl işlediği de sıkça sorulan sorular arasında yer almaktadır. Bu sebeple; Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ile ilgili en sık sorulan soruları ele alarak konuya daha yakından bakacağız.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır 2025
AYM internet sitesinden temin edilen resmi Bireysel Başvuru Formu kullanılarak, Türkçe olarak yapılmalıdır. Form, bilgisayarda veya okunaklı el yazısıyla doldurulabilir ve 10 sayfayı geçmemelidir. Başvuru, doğrudan AYM’ye, diğer mahkemeler veya yurt dışı temsilcilikler aracılığıyla sunulabilir.
AYM Bireysel Başvuru Şartları ve Süresi Nedir ?
Temel şartlar; Anayasa veya AİHS kapsamındaki bir hakkın kamu gücü tarafından ihlal edilmesi, başvurucunun güncel ve kişisel olarak etkilenmesi (mağduriyet), ihlale neden olan nihai kararın 23 Eylül 2012’den sonra kesinleşmiş olması ve başvuru öncesinde tüm olağan idari ve yargısal iç hukuk yollarının (itiraz, dava, istinaf, temyiz vb.) tüketilmiş olmasıdır. Başvuru süresi, iç hukuk yollarını tüketen nihai kararın tebliğ edildiği veya öğrenildiği tarihten itibaren 30 gündür. Haklı mazeret halinde ek süre (15 gün) mümkündür.
Bireysel Başvuru Formu Nasıl Doldurulur ?
AYM’nin web sitesinden indirilen resmi form kullanılmalıdır. Formda; başvurucu ve varsa temsilcisinin kimlik/iletişim bilgileri, olayların özeti, tüketilen başvuru yolları, ihlal edildiği iddia edilen haklar ve Anayasa/AİHS maddeleriyle ilişkilendirilmiş gerekçeler, deliller ve sonuç talepleri (ihlalin tespiti, yeniden yargılama, tazminat vb.) yer almalıdır. Form Türkçe, özlü ve okunaklı olmalı, 10 sayfayı geçmemelidir.
AYM Başvurusu İçin Gereken Belgeler Nelerdir ?
Başvuru formuna eklenmesi gereken temel belgeler şunlardır: Varsa temsil yetkisini gösteren belge (vekâletname vb.), harcın ödendiğine dair belge (2025 yılı için 5.064,40 TL ), başvurucunun kimlik belgesi örneği, tüzel kişi ise temsil yetki belgesi, nihai kararın tebliğ veya öğrenme tarihini gösteren belge, ihlal iddialarını ve tüketilen yolları destekleyen kilit karar/belge suretleri (onaylı), önceki aşamalarda sunulan dilekçe örnekleri (onaylı), iddiaları destekleyen diğer deliller, tazminat talebi varsa ilgili belgeler, süre aşımı varsa mazeret belgeleri, adli yardım talebi varsa mali durumu gösteren belgeler.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Ne Kadar Sürede Sonuçlanır ?
Kesin bir süre belirtmek mümkün olmasa da, başvuruların sonuçlanması genellikle birkaç yıl sürmektedir. Mahkemenin iş yükü ve dosyanın karmaşıklığı süreyi etkilemektedir. Ortalama karar süresinin 2 ila 3 yıl arasında değiştiği ifade edilmektedir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Ücreti Ne Kadar ?
Bireysel başvurular harca tabidir. 2025 yılı için bireysel başvuru harcı 5.064,40 TL’dir. Harcın ödendiğine dair belgenin başvuru formuna eklenmesi zorunludur. Harcı ödeme gücü olmayanlar adli yardım talebinde bulunabilir.
Avukatsız Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yapılabilir Mi ?
Evet, bireysel başvuruda bulunmak için avukat tutma zorunluluğu yoktur. Başvurucular başvurularını bizzat yapabilirler. Ancak sürecin hukuki ve teknik karmaşıklığı nedeniyle bir avukattan yardım alınması tavsiye edilir.
AYM Bireysel Başvuru Dilekçesi Örneği İndir
Başvuru için özel bir “dilekçe” yerine, AYM’nin web sitesinde (www.anayasa.gov.tr) bulunan resmi Bireysel Başvuru Formu’nun kullanılması zorunludur. Bu form siteden indirilebilir. Formun kendisi başvurunun ana belgesidir.
Anayasa Mahkemesi Başvuru Formu Örneği İndir
İç Hukuk Yolları Tüketilmeden AYM’ye Başvuru Yapılır Mı ?
Hayır, kural olarak iç hukuk yolları tüketilmeden AYM’ye bireysel başvuru yapılamaz. Başvurudan önce, ihlale neden olduğu iddia edilen işlem veya karara karşı kanunda öngörülen tüm idari ve yargısal başvuru yollarının (itiraz, dava, istinaf, temyiz vb.) sonuna kadar kullanılmış olması şarttır. Tek istisnası, etkili bir başvuru yolunun bulunmadığı durumlardır.
AYM Bireysel Başvuru Sonucu Nasıl Öğrenilir ?
Başvurunun sonucu, AYM tarafından başvurucuya veya vekiline resmi olarak tebliğ edilir. Ayrıca, başvurunun hangi aşamada olduğu e-Devlet Kapısı (www.turkiye.gov.tr) üzerinden “Bireysel Başvuru Sorgulama” hizmeti aracılığıyla takip edilebilir. Sonuçlanmış kararlar AYM’nin internet sitesindeki Kararlar Bilgi Bankası’nda da yayımlanır.
AİHM Başvurusu Öncesi Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Zorunlu Mu
Evet, AİHS kapsamındaki hak ihlali iddiaları için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurmadan önce, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolunun tüketilmesi kural olarak zorunludur. AYM yolu, AİHM tarafından tüketilmesi gereken etkili bir iç hukuk yolu olarak kabul edilmektedir.
Disiplin Cezası İçin Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
Evet, kamu görevlilerine veya belirli meslek mensuplarına verilen disiplin cezalarına (uyarma, kınama, çıkarma vb.) karşı, bu cezaların adil yargılanma hakkı, özel hayata saygı, ifade özgürlüğü gibi temel hakları ihlal ettiği iddiasıyla AYM’ye bireysel başvuru yapılabilir. AYM, bu başvurularda özellikle savunma hakkı, gerekçe, delillerin yeterliliği ve hukuka uygunluğu gibi unsurları inceler.
Kamudan İhraç Edilenlerin AYM’ye Bireysel Başvuru Hakkı
Evet, kamudan (özellikle KHK ile) ihraç edilen kişilerin de bireysel başvuru hakkı vardır. Ancak genellikle önce idari yargı yollarının tüketilmesi gerekmektedir. AYM, ihraç kararlarının adil yargılanma, özel hayata saygı, örgütlenme özgürlüğü gibi hakları ihlal edip etmediğini, özellikle ihraç gerekçelerinin somut ve yeterli olup olmadığını değerlendirir.
Memuriyet İptali Sonrası AYM Bireysel Başvuru Yapılır Mı ?
Evet, güvenlik soruşturması veya arşiv araştırmasının olumsuz sonuçlanması, HAGB kararı gibi nedenlerle memuriyete başlatılmama veya memuriyetten çıkarılma gibi durumlarda, bu işlemlerin temel hakları (özel hayata saygı, adil yargılanma, masumiyet karinesi vb.) ihlal ettiği iddiasıyla AYM’ye bireysel başvuru yapılabilir. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru sonucunda güvenlik soruşturması düzenlemesini iptal etmesi gibi emsal kararları bulunmaktadır.
Av. Zeynep ÜRÜŞAN
