Askeri Hukuk ve Danışmanlık Bürosu

Askeri hukuk nedir? sorusuna verilecek en temel yanıt: “Silahlı kuvvetlerde görev yapan personelin hak, yükümlülük, disiplin, ceza ve görev ilişkilerini düzenleyen özel hukuk kuralları bütünüdür.” şeklindedir.

Askeri Hukukun Kapsamı

Askeri hukukun kapsadığı başlıca alanlar şunlardır:

• Askeri Ceza Hukuku: TSK personeline özgü suçları ve cezaları düzenler. Örneğin, emre itaatsizlik, firar, görevi kötüye kullanma gibi askerî suçlar.

• Disiplin Hukuku: Ast-üst ilişkisini ve disiplin cezalarını belirler. Disiplin amirlerinin yetkileri, disiplin kurulları ve itiraz mekanizmaları bu başlıkta incelenir.

• Askeri İdari İşlemler: Görevden çıkarma, sicil işlemleri, sağlık nedeniyle meslekten ayrılma gibi idari kararların yargı denetimi yine bu alandadır.

• Uluslararası Askeri Hukuk: Özellikle çatışma anlarında sivillerin korunması, savaş esirlerinin hakları ve askeri operasyonların uluslararası hukuk çerçevesinde yürütülmesini sağlar.

Askeri Hukukun Kaynakları

Askeri hukuk hem ulusal hem de uluslararası kaynaklardan beslenir. Türkiye’de bu alandaki başlıca mevzuat kaynakları şunlardır:

• 1632 Sayılı Askeri Ceza Kanunu

• 211 Sayılı TSK İç Hizmet Kanunu

• 6413 Sayılı TSK Disiplin Kanunu

• 926 Sayılı TSK Personel Kanunu

• Anayasa ve AİHM içtihatları

• Uluslararası insancıl hukuk ve Cenevre Sözleşmeleri

Bu kaynaklar, hem savaş hem de barış zamanlarında geçerli olan kuralları ortaya koyar.

Askeri Suçlar ve Cezalar

Askeri hukuk kapsamında işlenen suçlar, genel ceza hukukundan farklı olarak TSK içerisindeki hiyerarşi ve disiplinin korunmasına yöneliktir. Bu suçlar arasında:

• Firar (izinsiz birlikten ayrılma)

• Amire hakaret veya itaatsizlik

• Emre itaatsizlikte ısrar

• Askeri sırların ifşası

• Görev sırasında içki veya uyuşturucu kullanımı

gibi eylemler bulunur. Bu suçlara uygulanacak cezalar ise Askeri Ceza Kanunu’nda belirlenmiştir. Özellikle emre itaatsizlik gibi disiplin zaafı oluşturan eylemlerde hapis cezaları, rütbe indirme veya TSK’dan çıkarma gibi yaptırımlar uygulanabilmektedir.

Askeri Disiplin Hukuku

Disiplin, askeri hukuk sisteminin bel kemiğidir. TSK personeli için disiplin, sadece görev bilinci değil aynı zamanda milli güvenliğin teminatıdır. Bu nedenle TSK Disiplin Kanunu, emir-komuta zincirinin devamlılığını sağlamak adına detaylı düzenlemeler içerir.

Disiplin cezaları şunlardır:

• Uyarma

• Kınama

• Hizmet yerini terk etmeme

• Aylıktan kesme

• Görevden uzaklaştırma

• Silahlı kuvvetlerle ilişik kesme

Bu cezalar, hem disiplin amirleri hem de disiplin kurulları tarafından verilebilir. Verilen disiplin cezalarına karşı idare mahkemesinde iptal davası açmak mümkündür.

Askeri Mahkemelerin Kaldırılması ve Yeni Yargı Sistemi

Eskiden askeri mahkemeler tarafından yürütülen askeri yargı yetkisi, 2017 Anayasa değişikliği ile kaldırılmıştır. Artık asker kişilere ilişkin cezai işlemler asliye ceza mahkemeleri ve ağır ceza mahkemeleri tarafından yürütülmektedir. Disiplin ve idari işlemler ise idare mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ile Danıştay denetimine tabidir.

Bu değişiklikle birlikte askeri yargının sivilleşmesi sağlanmıştır. Ancak bu durum, askerî disiplinin korunması açısından çeşitli tartışmaları da beraberinde getirmiştir.

Askeri Personelin Hakları ve İtiraz Yolları

Her ne kadar askeri hukuk belirli sınırlamalar içerse de, askerî personelin hakları Anayasa ve uluslararası sözleşmeler ile güvence altına alınmıştır. Özellikle:

• Haksız disiplin cezasına karşı itiraz

• Görevden çıkarma kararlarına karşı iptal davası

• Haksız tutuklama veya soruşturmaya karşı tazminat davası

• AYM ve AİHM’ye bireysel başvuru hakkı

gibi yollar ile asker kişiler de haklarını savunabilmektedir.

Askeri Hukukta Avukatın Rolü

Askeri hukuk avukatı, TSK personelinin maruz kaldığı disiplin cezaları, sözleşme fesihleri, askeri ceza davaları gibi süreçlerde hukuki temsil sağlar. Bu alanda uzmanlaşmış avukatlar;

• Disiplin cezalarına itiraz

• TSK’dan çıkarma işlemi iptali

• Firar suçu veya emre itaatsizlik davaları

• Güvenlik soruşturması olumsuz sonuçlarına karşı dava

gibi konularda müvekkillerine destek sunar.

TSK personeli, haklarını en etkin biçimde korumak için bu alanda deneyimli bir avukattan destek almalıdır.

Askeri Hukukta Güncel Sorunlar ve Tartışmalar

Askeri hukuk uygulamalarında son dönemde en çok karşılaşılan sorunlar arasında:

• Komando olamaz raporları ile sözleşme fesihleri

• Güvenlik soruşturmaları nedeniyle mesleğe alınmama

• Haksız görevden çıkarma işlemleri

• Disiplin soruşturmaları kapsamında açılan soruşturmalarda usulsüzlükler

ön plana çıkmaktadır. Bu durumlar, yargı kararları ve AİHM içtihatları ışığında sıklıkla tartışılmaktadır.

Askeri Personelin Sözleşme Feshi ve Yargı Yolları

Askeri personelin sözleşme feshi, çoğunlukla sağlık raporları, disiplin cezaları ya da güvenlik soruşturması gibi nedenlere dayandırılır. Ancak bu tür işlemlerin idare tarafından keyfi biçimde yapılması halinde, askeri hukuk çerçevesinde dava açma hakkı doğar.

Örneğin, “Komando Olamaz” raporu gerekçesiyle yapılan sözleşme fesihlerinde, eğer kişi ilgili branşa değil de farklı bir birime atanabilir nitelikteyse, doğrudan ilişik kesilmesi hukuka aykırı sayılabilir. Bu noktada yürütmenin durdurulması talepli iptal davası açılabilir. Ankara İdare Mahkemeleri bu alanda sıklıkla yetkili mahkemeler olarak öne çıkar.

Güvenlik Soruşturmasının Olumsuz Sonuçlanması

TSK’ya giriş sürecinde veya sözleşme uzatım aşamasında yapılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmaları, idareye geniş bir takdir yetkisi tanısa da bu yetki sınırsız değildir. Askeri hukuk ilkeleri gereği, kişinin hakkında somut, güncel ve denetlenebilir bir risk durumu olmadan verilen “olumsuz” kararlar, iptale açık işlemlerdir.

Danıştay kararlarına göre, yalnızca aile bireylerinin soruşturmaya konu olması ya da soyut kanaatlerle işlem tesis edilmesi, tek başına güvenlik soruşturmasının olumsuz sonuçlanması için yeterli değildir.

Disiplin Cezalarında Hukuka Aykırılık Örnekleri

TSK Disiplin Kanunu kapsamında verilen bazı cezalar, çoğu zaman hukuki dayanağı olmayan keyfi uygulamalardan kaynaklanmaktadır. Özellikle;

• Delil olmaksızın verilen “ahlaki zafiyet” raporları

• Yazılı savunma alınmadan verilen cezalar

• Disiplin amirlerinin takdir yetkisini aşan uygulamaları

hukuka aykırıdır. Bu tür disiplin işlemleri hakkında iptal davası açılarak işlemin geri alınması sağlanabilir. Aynı zamanda işlem nedeniyle uğranılan zararlar için tam yargı davası açma hakkı da mevcuttur.

Askeri Görev Nedeniyle Yaralanma ve Tazminat Davaları

Görev sırasında yaralanan askeri personel, eğer kusuru olmaksızın zarara uğramışsa, efor kaybı, geçici ya da sürekli iş göremezlik nedeniyle tazminat talep edebilir. Bu tazminat, hem maddi hem de manevi zararları kapsar.

Özellikle iç güvenlik operasyonlarında görevli olan personelin;

• Mayına basma,

• Çatışmada yaralanma,

• Görev sırasında meydana gelen kazalar

gibi nedenlerle mağdur olması halinde, İdare Mahkemelerinde tam yargı davası açılması mümkündür. Ayrıca bu personellerin vazife malullüğü hükümlerinden yararlanma hakkı da gündeme gelir.

Askeri Memur ve Sivil Uzman Personelin Hukuki Durumu

Askeri hukuk sadece subay, astsubay ve uzman erbaşları değil; aynı zamanda askeri memurlar, sözleşmeli personel, sivil memurlar ve yükümlü erbaş ve erleri de kapsar. Bu gruplar, farklı mevzuatlara tabi olmakla birlikte, idari işlemlere karşı yargı yoluna başvurma haklarına sahiptir.

Örneğin:

• Atama ve görev değişiklikleri

• Sicil notlarının düşürülmesi

• Disiplin cezaları

• Sözleşme yenilememe kararları

gibi işlemler, idare hukuku ilkelerine aykırı olduğu takdirde yargı denetimine tabidir.

Türk Silahlı Kuvvetlerinde Sık Karşılaşılan Hukuki Uyuşmazlıklar

Günümüzde askeri hukuk alanında en sık karşılaşılan hukuki uyuşmazlıklar şu şekilde sıralanabilir:

1. Uzman erbaş sözleşmesinin feshi

2. Disiplin cezası nedeniyle TSK ile ilişik kesme

3. Asteğmen eğitiminde başarısızlık gerekçesiyle mesleğe alınmama

4. Komando olamaz raporu ile görev sonlandırılması

5. Yurtdışına çıkış yasağı konulması

6. TSK görevinde psikolojik rapor gerekçesiyle el çektirme

7. OHAL sonrası meslekten çıkarılan personelin iade talepleri

Bu uyuşmazlıkların her biri, özel hukuk bilgisi ve askeri mevzuata hâkimiyet gerektiren dava türleridir.

Sonuç: Askeri Hukukun Önemi Artıyor

Askeri hukuk, sadece askerlerin değil, aynı zamanda kamu düzeni ve milli güvenliğin teminatıdır. TSK personelinin görevini anayasal sınırlar içerisinde sürdürmesini sağlarken, aynı zamanda onları keyfi işlemlere karşı koruyan yasal güvenceleri de barındırır.

TSK mensupları için her işlem; gerek bir disiplin kararı gerekse bir sözleşme feshi olsun, hukuki bir denetime tabidir. Bu nedenle, askeri hukuk alanındaki gelişmeleri takip etmek ve gerektiğinde yasal hakları kullanmak son derece önemlidir.

Sıkça Sorulan Sorular

Askeri hukuk nedir?

Askeri hukuk, TSK personelinin görev, disiplin, ceza ve idari işlemlerine ilişkin özel hukuk kurallarını düzenleyen hukuk dalıdır.

Askeri mahkemeler kaldırıldı mı?

Evet. 2017 Anayasa değişikliği ile askeri mahkemeler kaldırılmış ve askeri yargı yetkisi sivil mahkemelere devredilmiştir.

Disiplin cezasına itiraz edilebilir mi?

Evet. Disiplin cezalarına karşı idari yargıda iptal davası açmak mümkündür.

Askeri personelin görevden çıkarılmasına karşı ne yapılabilir?

İlgili işlem hakkında iptal davası açılabilir. Dava, askeri hukukta uzman bir avukat aracılığıyla yürütülmelidir.

Askeri hukuk avukatı ne iş yapar?

Disiplin cezaları, sözleşme feshi, güvenlik soruşturmaları, ceza davaları gibi konularda askeri personele hukuki destek sağlar.