Askeri Ceza Kanunu 13.  madde ; askeri hiyerarşinin temelini oluşturan önemli bir hukuk normudur. Bu doğrultuda; kanun koyucu, ASCK m. 13 hükmünde “memur”, “amir” ve “üst” kavramlarını tanımlamıştır. Böylece; kanun, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) içerisindeki emir komuta zincirinin yasal çerçevesini kesin olarak çizmiştir. Bu tanımlar, askeri disiplinin ve hizmetin doğru uygulanması için zorunludur. Böylece; kanun koyucu, ASCK m. 13 hükmünde hiyerarşik rolleri netleştiren bir düzenleme öngörmektedir. Bu durum da; kişilerin aklına “amir kimdir?” veya “üstlük neye göre belirlenir?” sorularını getirmektedir. Diğer taraftan; bu kavramların uygulanmasını denetleyen Askeri Yargıtay kararları bulunmaktadır. Bu durum da, “memur, amir ve üstün tarifi” konusunu etkileyecektir.

Bu sebeple; bu yazımızda “itibari amirlik nedir?”, “amir-ast ilişkisi ne zaman başlar?” vb. birçok soruya cevap vereceğiz. Ayrıca; “memur”, “amir” ve “üst” kavramlarını mevzuat hükümleri ve Askeri Yargıtay kararları ışığında açıklayacağız. Dolayısıyla; memur, amir ve üst kavramlarına ilişkin konuları detaylı bir şekilde ele alarak, konuyu farklı yönleriyle incelemiş olacağız.

Ayrıca; memur, amir ve üst ve askeri hukuk hakkında detaylı bilgi almak için askeri hukuk yazı arşivimizi inceleyebilirsiniz. Dilerseniz de, deneyimli askeri hukuk avukatları ile iletişime geçerek hukuki danışmanlık alabilirsiniz.

ASCK M. 13 Nedir?

Kanun koyucu, ASCK m. 13’de memur, amir ve üstün tarifini düzenlemiştir. Böylece; ilgili madde, söz konusu kanunun “Askeri suçlar ve kabahatler ve cezalar” başlıklı 1. kısmının “Esaslar” başlıklı 1. babında yer almaktadır. Bu doğrultuda; kanun koyucu, ASCK m. 13’ü şu şekilde ifade etmiştir:

Bu sebeple; ASCK m. 13, askeri hiyerarşiyi yasal temele oturtarak hukuki belirliliği sağlamaktadır.

Memur, Amir ve Üst Kimdir?

Askeri ceza hukukunda memur, amir ve üstün tarifinin yasal dayanağı, ASCK m. 13’tür. Bu doğrultuda; askeri ceza hukukunda bu kavramlar aşağıdaki gibi açıklanabilir:

Memur Kimdir?

Memur, genel anlamda “bir hizmeti yerine getiren görevli” demektir. Hukuk dilinde ise, ASCK m. 12’de yazılı hizmeti ifa ile mükellef olan kişiyi ifade eder. Bu bağlamda, bu tanım sivil memur kavramından farklıdır. Buradaki temel ölçüt, görülen işin niteliğinin “askeri hizmet” olmasıdır.

Örneğin; Askeri Yargıtay, askeri kantin işletmesini askeri hizmet saymıştır. Ayrıca, bu kantinde görevli personel de ASCK kapsamında memur kabul edilir.

Amir Kimdir?

Amir, genel anlamda “emretme yetkisi olan kimse” demektir. Hukuk dilinde ise, makam ve memuriyet itibarıyla emretme yetkisine sahip olan kişiyi ifade eder. Bu bağlamda, amirlik rütbeye değil, işgal edilen pozisyona bağlıdır. Bu yetki, bir göreve atanma ile başlar ve görevden ayrılma ile biter.

Örneğin; bölük komutanı, emrindeki personelin amiridir. Ayrıca, nöbetçi çavuşu da görevi süresince “itibari amir” sayılır.

Üst Kimdir?

Üst, genel anlamda “hiyerarşide daha yukarıda olan” demektir. Hukuk dilinde ise, rütbe ve kıdem büyüklüğünü gösteren kişiyi ifade eder. Bu bağlamda, rütbe personelin askeri unvanını belirtir. Kıdem ise aynı rütbedekiler arasındaki öncelik sırasıdır. Bu sıra, genellikle o rütbeye atanma tarihine göre belirlenir.

Örneğin; bir yüzbaşı, bir teğmenden rütbece üstündür. Ayrıca, aynı rütbedeki 2 subaydan daha önce atanan kıdemli ve üst sayılır.

Askeri Ceza Kanunu 13. Madde Açıklaması Nedir?

Bu madde, askeri hiyerarşideki belirsizliği ortadan kaldırmayı amaçlar. Ayrıca, askeri hizmetin kendine özgü yapısını dikkate alır. Ordu, doğası gereği mutlak itaat gerektiren dikey bir yapıya sahiptir. Bu sebeple, emretme yetkisinin kaynağı ve sınırları net olmalıdır. Kanun, bu yetkinin kaynağını makam, rütbe ve kıdeme bağlamıştır. Bu düzenleme, askeri suçların unsurlarını belirlemede kilit rol oynar. Örneğin, “emre itaatsizlikte ısrar” suçu için emir yetkili amirden gelmelidir.

Madde ile korunan hukuki değer, öncelikle askeri disiplindir. Askeri disiplin, ordunun varlık sebebidir ve kurumsal bir değerdir. Çünkü disiplin olmadan ordunun görev yapması imkansızdır. Bu değer, sadece iç düzeni değil, aynı zamanda ulusal güvenliği de korur. Diğer taraftan madde, personelin hak ve onurunu da dolaylı olarak korur. Askeri Yargıtay, astına küçültücü hitap eden amirin amirlik sıfatını kaybedeceğine karar vermiştir. Bu karar, yetkinin mutlak olmadığını ve hukukla sınırlı olduğunu gösterir.

Madde ile korunan hukuki değer, öncelikle askeri disiplindir. Askeri disiplin, ordunun varlık sebebidir ve kurumsal bir değerdir. Çünkü disiplin olmadan ordunun görev yapması imkansızdır. Bu değer, sadece iç düzeni değil, aynı zamanda ulusal güvenliği de korur. Diğer taraftan madde, personelin hak ve onurunu da dolaylı olarak korur. Askeri Yargıtay, astına küçültücü hitap eden amirin amirlik sıfatını kaybedeceğine karar vermiştir. Bu karar, yetkinin mutlak olmadığını ve hukukla sınırlı olduğunu gösterir.

Askeri Ceza Kanunu 13. Madde Emsal Kararlar

Askeri Yargıtay 4. Dairesi, 2014/924 E., 2014/929 K., 23.12.2014 T. – Askeri Ceza Kanunu Madde 13

“Tebliğnamede; terhis belgeleri itibarıyla, sanık ile mağdurun farklı tarihlerde Türk Silahlı Kuvvetlerine katıldıkları, sanıkla mağdur arasında astlık-üstlük ilişkisi varsa, atılı suçun üste fiilen taarruz suçunu oluşturma ihtimali söz konusu olduğundan, olay tarihi itibariyle aralarında astlık-üstlük ilişkisi olup olmadığının belirlenmeden hükme ulaşılmasının noksan soruşturma niteliğinde olduğu ileri sürülmüş ise de; Askeri Yargıtay Daireler Kurulunun, 27.10.2005 tarihli, 2005/84-88 E.K. sayılı ilamında da vurgulandığı üzere, uzman erbaşlar arasında, ASCK’nın 13’üncü maddesinin öngördüğü biçimde ast-üst veya amir-maiyet ilişkisi olmadığından ve sanığın kendisine eşit konumdaki mağdura karşı gerçekleştirdiği iddia edilen eylemlerinin üst veya amire fiilen taarruz kapsamında değerlendirmesine yasal iken bulunmadığından; tebliğname görüşüne iştirak edilmemiştir.” 

Askeri Yargıtay 2. D., 2013/1071 E., 2013/1106 K., 05.07.2013 T. -Askeri Ceza Kanunu 13. Madde

“Zira Askeri Ceza Kanununun 13’üncü maddesine göre; 12’nci maddede yazılı hizmeti ifa ile mükellef olan kimse memurdur. 12’nci maddede ise, hizmet; “gerek malûm ve muayyen olan ve gerek bir amir tarafından emredilen bir askeri vazifenin madun tarafından yapılması hâlidir.” şeklinde tanımlanmıştır. Dolayısıyla, Askeri Ceza Kanunu’nun 12’nci maddesinde belirtilen nitelikte bir askeri vazifeyi yapmakla yükümlü bulunan kimse, bu görevin yerine getirilmesiyle ilgili olarak (zimmet, görevi ihmal, görevi kötüye kullanmak, rüşvet, irtikâp gibi) bir suç işlediği takdirde, ihlal ettiği kanun hükmüne göre yargılanmalıdır.”

Asker Ceza Kanunu (ACK) m. 13  ile ilgili emsal karar aramak için tıklayınız.

Av. Zeynep ÜRÜŞAN