Memurlar hakkında yapılan şikâyet veya ihbarların doğrudan ceza soruşturmasına dönüşmemesi, kamu hizmetinin niteliği ve kamu görevlilerinin görev güvencesi açısından büyük önem taşır. Bu nedenle soruşturma izni mekanizması, hem kamu görevlilerinin keyfi uygulamalara karşı korunmasını hem de kamu hizmetinin hukuka uygun şekilde yürütülmesini sağlayan temel bir güvencedir. 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun, memurların görevleri sebebiyle işledikleri iddia edilen suçların doğrudan adli soruşturmaya konu edilmesini engelleyerek, önce idari makamlar tarafından bir “ön değerlendirme” yapılmasını zorunlu kılmıştır.
4483 Sayılı Kanunun Amacı ve Uygulama Alanı
4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun’un temel amacı, memurların görevleri sebebiyle işledikleri iddia edilen suçların doğrudan adli soruşturma konusu yapılmasını engellemek ve ceza soruşturmasına geçilebilmesi için öncelikle ilgili idari merci tarafından soruşturma izni verilip verilmediğinin değerlendirilmesini sağlamaktır. Böylece kamu görevlilerinin haksız ithamlara karşı korunması, kamu hizmetinin işleyişinin gereksiz yere aksatılmaması ve görevle bağlantılı fiillerde adli süreçlere geçişin belirli bir usule bağlanması amaçlanmaktadır.
Kanun, yalnızca kamu görevlilerinin kişisel statüleri açısından değil, aynı zamanda yürüttükleri kamu hizmetinin niteliği bakımından da bir güvence mekanizması oluşturur. Memurların asli ve sürekli görevlerini yerine getirirken işledikleri iddia edilen suçlar hakkında doğrudan savcılık soruşturması başlatılmayıp; önce idari makam tarafından olay, deliller, kamu görevlisinin görev kapsamı ve fiilin görevle bağlantısı incelenir. Bu değerlendirme sonucunda soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi yönünde karar alınır.
Kanunun uygulama alanı yalnızca memurlarla sınırlı değildir; “diğer kamu görevlileri” de aynı koruma mekanizması içinde değerlendirilir. Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin genel idare esaslarına göre yürüttükleri kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevleri yerine getiren tüm kamu görevlileri, görevleri sebebiyle işledikleri iddia edilen suçlar yönünden 4483 sayılı Kanun hükümlerine tabidir. Bununla birlikte, suçun niteliği veya kişinin sıfatı gereği özel soruşturma veya kovuşturma usullerine tabi olanlar bakımından kendi özel kanun hükümleri uygulanır.
Ağır cezayı gerektiren suçüstü hâli ise 4483 sayılı Kanun kapsamı dışında tutularak genel hükümlere bağlanmıştır. Aynı şekilde disiplin hükümleri de saklı olup, soruşturma izni mekanizması yalnızca ceza sorumluluğu bakımından geçerlidir. Ek olarak, eski ceza mevzuatında yer alan bazı özel hükümler yönünden de bu kanun hükümleri uygulanmaz.
Soruşturma İzni Nedir?
Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında görevleri sebebiyle işledikleri iddia edilen suçlar nedeniyle adli soruşturma başlatılabilmesi için kanunen alınması zorunlu olan idari bir izindir. 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun, kamu görevlilerinin doğrudan savcılık makamının soruşturmasına tabi tutulmasını engellemiş ve bu aşamada önce idari bir değerlendirme yapılmasını şart koşmuştur.
Başka bir ifadeyle soruşturma izni, savcılığın memur hakkında doğrudan soruşturma başlatmasına olanak sağlayan bir “eşik karar” niteliğindedir. Bu karar verilmeden memur hakkında ceza soruşturmasına geçilemez; savcılık ancak izin verilmesi halinde ifadeye çağırma, delil toplama veya diğer ceza soruşturması işlemlerini yapabilir.
Temel amacı:
- Kamu görevlilerini asılsız ihbar ve şikâyetlere karşı korumak,
- Kamu hizmetinin gereksiz şekilde aksamasını önlemek,
- İdarenin, personeli hakkında ilk değerlendirmeyi yapmasına imkân tanımak,
- Görev sebebiyle işlenen suçlarda ceza soruşturmasına geçişi belirli bir usule bağlamak,
- Kamu görevlileri ile kamu hizmetlerinin hukuka uygunluğunu birlikte güvence altına almaktır.
Soruşturma İzin Vermeye Yetkili Merciler (4483 Sayılı Kanun m.3)
4483 sayılı Kanun, memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında ceza soruşturması yapılabilmesi için gerekli olan izin kararını hangi makamların verebileceğini ayrıntılı şekilde düzenlemiştir. Kanunun 3. maddesi, görev yeri ve unvan farklılıklarını gözeterek çok geniş bir yetkili merci ağı oluşturur. Bu düzenleme, hem kamu görevlilerinin görev güvencesini sağlamayı hem de idari hiyerarşiyi koruyarak suç isnadının doğru makam tarafından değerlendirilmesini amaçlar.
Kanun uyarınca soruşturma izni vermeye yetkili makamlar şunlardır:
• İlçede görev yapan memurlar için yetkili merci: Kaymakam
• İlde ve merkez ilçede görev yapan memurlar ile kaymakamlar için yetkili merci: Vali
• Bölge düzeyinde teşkilatlanan kurumlarda görev yapanlar için yetkili merci: Görev yapılan ilin valisi
• Cumhurbaşkanlığı ve bakanlık teşkilatlarında görev yapan memurlar için yetkili merci: En üst idari amir
• Cumhurbaşkanı kararıyla atanan memurlar için yetkili merci: Cumhurbaşkanı veya ilgili bakan
• TBMM’de görev yapan kamu görevlileri için yetkili merci: TBMM Genel Sekreteri
• Cumhurbaşkanlığında görev yapan kamu görevlileri için yetkili merci: Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri
• Büyükşehir, il ve ilçe belediye başkanları ile meclis üyeleri için yetkili merci: İçişleri Bakanı
• Belde belediye başkanları ve meclis üyeleri için yetkili merci: Kaymakam veya vali
• Köy ve mahalle muhtarları için yetkili merci: Kaymakam veya vali
Yokluklarında ise vekilleri tarafından bizzat kullanılır.
Yetkili mercilerin saptanmasında, memur veya kamu görevlisinin suç tarihindeki görevi esas alınır.
Ast memur ile üst memurun aynı fiile iştiraki halinde izin, üst memurun bağlı olduğu merciden istenir.
Kamu Görevlisinin Soruşturma İzini Süreci Nasıl Başlar ?
4483 sayılı Kanun’un 4. maddesi, memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında yapılan ihbar ve şikâyetlerin nasıl işleme konulacağını ve hangi usulle yapılacağını ayrıntılı biçimde düzenler. Bu madde, hem savcılığın yetkisini sınırlandırdığı hem de delillerin kaybolmasını önlemeye yönelik bir güvenlik mekanizması oluşturduğu için uygulamada büyük önem taşımaktadır.
Sadece savcılar değil, diğer kamu görevlileri de görevleri sırasında 4483 kapsamına giren bir suç işlendiğini gösteren bilgi, belge veya bulgularla karşılaştıklarında durumu yetkili merciye bildirmekle yükümlüdür. Bu husus, Kanun’un ön inceleme sürecini idari hiyerarşi içinde işler hale getiren önemli bir hükümdür.
Memur Soruşturma İzni İçin Ön İnceleme İnceleme Süreci
Yetkili merci, memur veya diğer kamu görevlisi hakkında bu Kanun kapsamına giren bir suç işlendiğini:
- Bizzat öğrenmesi, veya Madde 4’te düzenlenen şekilde savcılık veya diğer yetkili kişilerden gelen bildirimlerle öğrenmesi
halinde derhal ön inceleme başlatmak zorundadır.
2004 yılında yapılan değişiklikle, kamu görevlilerinin tekrar eden veya kötü niyetli ihbar ve şikâyetlerle sürekli meşgul edilmesini engellemek için önemli bir hüküm getirilmiştir:
- Aynı konu hakkında daha önce sonuçlandırılmış bir ön inceleme varsa, savcılık ya da izin vermeye yetkili merci müracaatı işleme koymaz.
Bunun tek istisnası:
- İhbarcı veya şikâyetçinin, önceki incelemenin sonucunu değiştirecek nitelikte yeni bir belge sunmasıdır. Bu durumda başvuru yeniden değerlendirmeye alınabilir.
Görevlendirilebilecek kişiler şunlardır:
- Denetim elemanları,
- Hakkında inceleme yapılan kişinin üstü konumundaki memurlar,
- Aynı kurum içinden uygun görülen kamu görevlileri.
Esas olan, ön inceleme yapmakla görevlendirilecek kişilerin, izin mercisinin bulunduğu kurum veya kuruluş içerisinden seçilmesidir.
Ancak işin niteliği bunu gerektiriyorsa, izin vermeye yetkili merci:
- Başka bir kamu kurumundan inceleme yapılmasını talep edebilir.
Bu talebin kabul edilmesi ise ilgili kurumun takdirine bağlıdır; yani zorunluluk yoktur.
Ön inceleme ile görevlendirilen kişiler birden fazla ise içlerinden biri başkan olarak belirlenir.
Soruşturma İznine İlişkin Karar Kaç Gün İçinde Verilir?
Karar Süresi: 30 Gün
Yetkili merci, soruşturma izini gerektiren bir suç işlendiğini:
- Bizzat öğrenmesi, ya da Madde 5 kapsamında yapılan bildirimlerle haberdar olması
haliyle birlikte ön inceleme sürecini başlatır. İşte bu öğrenme tarihinden itibaren:
➡️ Ön inceleme dahil olmak üzere en geç 30 gün içinde karar vermek zorundadır.
Kanun, zorunlu hâller bulunması durumunda karar süresinin bir miktar uzatılmasına da izin vermektedir. Buna göre:
➡️ En fazla 15 günü geçmeyecek şekilde bir defaya mahsus süre uzatımı yapılabilir.
Bu hüküm, karmaşık dosyalarda ek araştırma ihtiyacı doğduğunda idareye esneklik tanır; ancak süre uzatımının yalnızca bir kez yapılabileceği açıkça belirtilmiştir.
Kanunun ikinci fıkrası, yetkili merciye kesin bir yükümlülük getirmektedir:
- Süre dolmadan mutlaka “soruşturma izni verilmesine” veya
- “soruşturma izni verilmememesine” şeklinde karar verilmelidir.
Kanun, herhangi bir şekilde “sessiz kalma” veya “işlemi süresiz uzatma” imkânı tanımamıştır. Bu nedenle karar verilmemesi başlı başına hukuka aykırılık oluşturur.
Soruşturma İzni Kararına İtiraz (Madde 9)
4483 sayılı Kanun’un 9. maddesi, soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi kararlarına karşı kimlerin hangi süre içinde ve hangi mercilere başvurarak itiraz edebileceğini düzenler. Bu madde, memur güvencesi açısından olduğu kadar kamu yararı ve ceza adaletinin sağlanması bakımından da kritik bir işleve sahiptir. Zira soruşturma izni, ceza soruşturmasının başlayıp başlamayacağını belirleyen temel eşiği oluşturur.
1. Kararın Bildirilmesi
Yetkili merci, soruşturma izni verilmesine veya verilmemesine ilişkin kararını:
- Cumhuriyet başsavcılığına,
- Hakkında inceleme yapılan memur veya diğer kamu görevlisine,
- Varsa şikâyetçiye
usulüne uygun biçimde bildirmek zorundadır. Bu bildirim, itiraz süresinin başlaması açısından önem taşır.
2. Kimler İtiraz Edebilir?
Kanun, soruşturma izni kararına kimlerin itiraz edebileceğini iki ayrı duruma göre belirlemiştir:
a) Soruşturma izini verilmişse
➡️ Hakkında inceleme yapılan memur veya diğer kamu görevlisi itiraz edebilir. Çünkü bu karar, memur hakkında ceza soruşturmasının başlayacağı anlamına gelir.
b) Soruşturma izni verilmemişse
➡️ Cumhuriyet başsavcılığı veya şikâyetçi itiraz edebilir. Bu durumda ceza soruşturması açılmadığından, kamu yararı veya mağdurun menfaati korunmak amacıyla itiraz hakkı tanınmıştır.
3. İtiraz Süresi: 10 Gün
İtiraz süresi, kararın tebliğ edildiği tarihten itibaren:
➡️ 10 gündür.
Bu süre hak düşürücü niteliktedir; sürenin kaçırılması, itiraz hakkının kaybedilmesi sonucunu doğurur.
4. İtiraz Mercii Hangi Yargı Yeridir?
Kanun, itirazları iki farklı yargı merciine ayırmıştır:
a) Danıştay İkinci Dairesi:
- maddenin:
- (e) Cumhurbaşkanı tarafından atananlar,
- (f) TBMM teşkilatında görev yapanlar,
- (g) Cumhurbaşkanlığında görev yapanlar (Cumhurbaşkanınca verilen izin hariç),
- (h) Büyükşehir, il ve ilçe belediye başkanları ile meclis üyeleri
hakkındaki itirazlar Danıştay 2. Dairesi tarafından karara bağlanır.
b) Bölge İdare Mahkemesi:
Bunlar dışında kalan tüm memur ve kamu görevlileri hakkında verilen soruşturma izni kararlarına yapılacak itirazları:
➡️ Yetkili merciin bulunduğu yargı çevresindeki Bölge İdare Mahkemesi inceler.
5. İtirazların Karara Bağlanma Süresi
İtirazlar, genel idari dava sürelerinden farklı olarak ivedi bir usule tabidir. Kanuna göre:
- İtirazlar öncelikle ve ivedilikle incelenir,
- En geç 3 ay içinde karara bağlanır,
- Verilen karar kesindir.
Bu kesinlik, soruşturma izni aşamasının adli sürecin başlamasına yönelik nihai idari safha olduğunu gösterir.
Soruşturma İzninin Gönderileceği Merci (Madde 11)
Soruşturma izni verilmesi süreci tamamlandıktan sonra, artık dosyanın adli makamlara intikali gerekir. İşte 4483 sayılı Kanun’un 11. maddesi, soruşturma izni kararının kesinleşmesinin ardından nasıl bir yol izleneceğini düzenler.
1. İzin Kesinleştikten Sonra Yapılacak İşlem
Soruşturma izni:
- İtiraz edilmeden kesinleşmişse,
- İtiraz edilmiş ancak itiraz reddedilmişse,
- Ya da soruşturma izni verilmemesine ilişkin karara karşı yapılan itiraz kabul edilmişse,
➡️ Dosya derhal yetkili ve görevli Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
Bu aşamadan sonra idari süreç tamamlanmış olur ve yetki tamamen adli makamlara geçer.
2. Cumhuriyet Başsavcılığının Yetkileri
Soruşturma izni kesinleştikten sonra Cumhuriyet Başsavcılığı:
- Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenen tüm yetkilerini kullanarak,
- Delil toplama, ifade alma, bilirkişi incelemesi yaptırma gibi tüm soruşturma işlemlerini gerçekleştirir,
- Hazırlık soruşturmasını yürütür ve sonuçlandırır.
Bu aşamada artık 4483 sayılı Kanun hükümleri değil, doğrudan CMK hükümleri ve genel ceza usulü kuralları uygulanır.
Sıkça Sorulan Sorular
1. Soruşturma izni nedir?
Soruşturma izni, memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında görevleri sebebiyle işledikleri iddia edilen suçlar nedeniyle savcılık tarafından doğrudan soruşturma başlatılabilmesi için alınması gereken idari izindir. İzin olmadan ceza soruşturması başlatılamaz.
2. Hangi durumlarda soruşturma izni gerekir?
Soruşturma izni, memurun görevinden kaynaklanan veya görev sırasında işlediği iddia edilen suçlarda zorunludur. Buna karşılık görev dışı fiiller, adli mercilerin doğrudan yetkisi kapsamında değerlendirilir.
3. Soruşturma izni kim verir?
İzin vermeye yetkili merci, memurun görev yaptığı yere ve unvanına göre değişir. İlçede kaymakam, ilde vali, bakanlık merkez teşkilatında en üst idari amir, belediye başkanları ve meclis üyeleri için ise İçişleri Bakanı soruşturma izni vermeye yetkilidir.
4. Soruşturma izni verilmesine karşı itiraz edilebilir mi?
Evet. Soruşturma izni verilmişse, hakkında inceleme yapılan memur; soruşturma izni verilmemişse Cumhuriyet Başsavcılığı veya şikâyetçi itiraz edebilir. İtiraz süresi 10 gündür.
5. Soruşturma izni ne kadar sürede verilir?
Yetkili merci, soruşturma izni konusundaki kararını 30 gün içinde vermek zorundadır. Zorunlu hâllerde bu süre en fazla 15 gün uzatılabilir.
6. Ön inceleme nasıl yapılır?
Ön inceleme, izin vermeye yetkili merci tarafından bizzat yapılabileceği gibi denetim elemanları veya üst konumdaki memurlar aracılığıyla da yapılabilir. İnceleme görevlileri delil toplar, ilgili kişilerden bilgi alır ve rapor hazırlar.
7. Soyut ve genel nitelikteki ihbarlarda izin süreci başlar mı?
Hayır. Soyut, belgesiz veya ciddi bulgulara dayanmayan ihbarlar işleme konulmaz. Ancak somut belge sunulmuşsa kimlik bilgileri eksik olsa bile ihbar değerlendirilebilir.
8. Soruşturma izni kesinleştikten sonra ne olur?
Soruşturma izni kesinleşir kesinleşmez dosya yetkili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir. Bu aşamadan sonra savcılık CMK hükümlerine göre ceza soruşturmasını yürütür.
9. İzni verilmesi memurun suçlu olduğu anlamına gelir mi?
Hayır. Soruşturma izni, yalnızca savcılığın soruşturma yapabilmesi için gerekli idari bir izin olup kişinin suçlu olduğu anlamına gelmez. Suçluluk ancak ceza yargılaması sonunda mahkeme kararıyla belirlenebilir.
10. Aynı konu hakkında birden fazla şikâyet yapılırsa yeniden soruşturma izni süreci işler mi?
Daha önce sonuçlanmış bir ön inceleme varsa süreç tekrar başlatılmaz. Ancak yeni belge veya bulgu sunulursa inceleme yeniden ele alınabilir.
11. Memur olmayan kişilerle birlikte suç işlendiğinde soruşturma izni nasıl uygulanır?
Soruşturma izni yalnızca memur için geçerlidir. Ancak iştirak hâlinde suç işlenmişse memur olan ve olmayan kişiler aynı mahkemede yargılanır.
12. Soruşturma izni sürecinde memur açığa alınabilir mi?
İdare, gerekli görürse memuru 657 sayılı Kanun kapsamında açığa alabilir. Ancak açığa alma, soruşturma izni sürecinden bağımsız bir idari tedbirdir.
13. Soruşturma izini verilmemesine rağmen idare disiplin cezası verebilir mi?
Evet. Ceza soruşturması için izin verilmemesi, disiplin yönünden işlem yapılmasına engel değildir. Disiplin hukuku bu süreçten bağımsız işler.
14. İzin alınmadan yapılan soruşturma işlemleri geçerli midir?
Hayır. İzin alınmadan savcılık tarafından yapılan soruşturma işlemleri hukuka aykırıdır ve geçersiz sayılır. Bu durum yargılama sürecini sakatlayabilir. Yargılama sırasında soruşturma izni verilmediği ortaya çıkarsa mahkemeler durma kararı verir.
SIRADAKİ MAKALEMİZ :
